در این مقاله به معرفی یک کیسه کوچک گلابی شکل در بدن به نام کیسه صفرا پرداخته‌ایم. کیسه صفرا همان اندامی است که با همه کوچکی خود نقش موثری در هضم و گوارش مواد غذایی دارد. این مقاله به بررسی بیماری‌های شایع این اندام پرداخته و به شیوه‌های درمانی رایج اشاره می‌کند.
کیسه صفرا چیست؟
کیسه صفرا، یک کیسه توخالی است. البته درون آن خالی نیست. در این کیسه مایعی سبز رنگ و تلخی به نام صفرا وجود دارد. اجازه دهید کمی خودمانی‌تر این اندام را معرفی کنیم. شاید برای شما هم پیش آمده باشد که به هر دلیلی شدیدا ترسیده باشید. گاهی اوقات شدت ترس به‌حدی است که اصطلاحا می‌گوییم «زهره‌ام ترکید» یا «زهره ترک شدم». این زهره همان کیسه صفرا است.
این کیسه به عنوان بخشی از سیستم گوارشی بدن به‌شمار می‌رود. برخی تصور می‌کنند، مایع صفرا توسط این عضو تولید می‌شود؛ اما باید بدانید این کیسه محلی برای نگهداری و ذخیره صفرای اضافی است. این مایع توسط کبد تولید و از طریق مجراهای صفراوی به سمت کیسه صفرا هدایت می‌شود. سیستم گوارش از این مایع برای هضم چربی‌ها استفاده می‌کند. این عضو بدن چیزی حدود ۱۰ سانتیمتر طول دارد.
کیسه صفرا کجاست؟
کیسه صفرا اندامی است شبیه گلابی که در قسمت راست ناحیه شکمی و دقیقا زیر کبد قرار دارد. اگر بخواهیم محل آن را دقیق‌تر بگوییم، باید گفت در ناحیه یک چهارم بالایی و در قسمت راست شکمی است. این عضو صفرا را از کبد دریافت می‌کند و برای هضم چربی‌ها، مایع را به سمت روده باریک هدایت خواهد کرد. یک خبر خوب در مورد کیسه صفرا! این کیسه از آن دست اندام‌هایی است که خوشبختانه بدون آن هم می‌توان به طور طبیعی زندگی کرد.این موضوع برای آن دسته از افرادی مهم است که به هر دلیلی خارج کردن این عضو از بدن هستند.
شکل گیری کیسه صفرا
کیسه صفرا در هفته نهم بارداری شکل می‌گیرد. در این دوران نطفه مرحله رویانی را پشت‌سر گذاشته و وارد مرحله رویانی می‌شود. البته اگر بخواهیم کمی دقیق‌تر شویم، شروع تشکیل این عضو به هفته چهارم بارداری باز می‌گردد. در طی هفته پنجم، سیستم صفراوی خارج کبدی قابل تشخیص است. سیستم صفراوی داخل کبدی نیز در طی هفته‌های نهم و دهم به راحتی شناسایی می‌شوند.
وظیفه کیسه صفرا
با معرفی این عضو حتما تا به الان متوجه وظیفه آن شده‌اید. اصلی‌ترین و مهمترین وظیفه این اندام، ذخیره صفرای اضافی است که توسط کبد ترشح می‌شود. زمانی که غذا می‌خورید این اندام فشرده و منقبض می‌شود، به این ترتیب صفرا به دوازهه (ابتدای روده باریک) هدایت شده و به هضم چربی‌ها کمک می‌کند.
بافت کیسه صفرا
کیسه صفرا دارای لایه‌های بافتی زیر است:
اپیتلیوم (نوعی بافت پوششی)
این بخش لایه‌ای نازک از سلول‌هاست که قسمت درونی کیسه را پوشش می‌دهد. این سلول‌ها به سلول‌های روده‌ای بسیار شبیه هستند، یعنی دارای رشته‌های دارازی به نام میکروویلی هستند. شاید بهتر باشد آنها را با نام پرز معرفی کنیم تا درک آن کمی ساده‌تر باشد. یکی از تفاوت‌های مهم اپیتلیوم صفرا با روده در این است که این بافت پوششی در کیسه صفرا برخلاف روده، سلول‌های جامی شکل ندارد. این سلول‌ها در قسمت‌های مختلف دستگاه گوارش وجود دارند.
بافت مخاطی و زیر مخاطی (Mucosa And Submucosa)
این بافت دارای سه لایه است که بیشتر در سیستم خارج کبدی دیده می‌شوند. این لایه‌ها به ذخیره مایع صفرا و غلیظ شدن آن کمک می‌کنند.
لامینا پروپریا (Lamina Propria)
این بافت در قسمت زیرین لایه اپیتلیوم قرار دارد و دارای بافت همبند سستی است. این بافت از فراوان‌ترین بافت‌هایی است که در بدن موجودات وجود دارد. آنها یکپارچگی و ساختار بدن را حفظ می‌کنند. بافت همبند یا پیوندی در تهیه مواد مغذی، تامین اکسیژن و و جابجایی دی‌اکسید کربن نقش مهمی دارد.
ماسکولاریس پروپریا (Muscularis Propria)
این لایه نازک از فیبرهای عضلانی تشکیل شده است. ماسکولاریس پروپریا در انتقال مایع غلیظ صفراوی به دوازدهه نقش دارد.
بافت ماهیچه‌ای
این لایه، بافتی از عضله صاف است. با انقباض این بافت کیسه صفرا فشرده می‌شود و مایع صفراوی به سمت ابتدای روده باریک حرکت می‌کند.
بافت سروزی در کیسه صفرا
پوشش خارجی این کیسه، از غشایی صاف به نام بافت سروزی تشکیل می‌شود. این بافت را می‌توانید در قسمت انتهایی این عضو ببنید. سروز غشایی دو لایه و صاف دارد که حفره‌های داخلی را پوشش می‌دهد. این لایه مایعی به نام مایع سروزی را تولید می‌کند و دارای رگ‌های خونی و لنفاوی است.
 کیسه صفرا</h3>
<p>فوندوس لایه خارجی این عضو است. این بخش پایهای گرد مانند و زوایهدار است که دقیقا رو به دیواره شکمی قرار گرفته است. این لایه با بافت سروزی پوشیده است. در واقع می توان گفت آن دسته از سطوح صفرا که در ارتباط مستقیم با کبد نیستند، دارای بافت سروزی هستند.</p>
<h3>بدنه (Body)</h3>
<p>به شکل فرورفتگی در قسمت پایین کبد قرار دارد.</p>
<h3>گردن (Neck)</h3>
<p>قسمت انتهایی این اندام که در نهایت به مجرای صفراوی تبدیل می‌شود.</p>
<h3>سیستم صفراوی داخل کبدی</h3>
<p>سیستم صفراوی داخل کبدی بهگونهایی طراحی شده است تا بتواند مایع صفراوی را از سلول‌های کبدی به به درخت صفراوی خارج کبدی هدایت کند. این سیستم مجموعهای از لولههای کوچک هستند که مایع صفرا را جمعآوری و به مجاری خارجی منتقل می‌کنند. با بهم پیوستن مجراهای کوچک، مجرای صفراوی راست کبد و مجرای صفراوی چپ کبد تشکیل می‌شوند.</p>
<p> </p>
<h3>سیستم صفراوی خارج کبدی</h3>
<p>سیستم صفراوی خارج کبدی دارای لوله های کوچکی هستند که مایع صفرا را به خارج از کبد انتقال می دهند. این سیستم از مجرای مشترک کبدی (ناحیه هیلوم) و مجرای صفراوی مشترک (منطقه دیستال) تشکیل می شود. صفرا از طریق مجرای مشترک کبدی و مجاری کیستیک به سمت کیسه صفرا می رود و ذخیره می شود.</p>
<h3>مثلث کالوت چیست؟</h3>
<p>مثلث کالوت یا (مثلث سیستوهپاتیک) به فضای آناتومیک کوچکی در شکم گفته می‌شود که در ناحیه پورتا هپاتیس کبد قرار دارد. این قسمت همان جایی است که مجاری کبدی و ساختارهای عصبی عروقی به آن وارد یا از آن خارج می‌شوند. این تقاطع به شکل V است و به همین دلیل به این نام خوانده می‌شود.</p>
<aside id=)
آزمایشات بیماری های کیسه صفرا
برای بررسی وضعیت این اندام از آزمایشات خون و تصویربرداری استفاده می‌شود:
آزمایش آنزیم‌های کبدی
سطح آنزیم‌های کبدی در حالت معمول کم است. زمانی که این عضو دچار التهاب شود، سطح این آنزیم‌‌ها بالا می‌رود. از مهمترین تست‌های آنزیم کبدی می‌توان به آزمایش خون آلانین ترانس آمیناز ALT، ترانس آمیناز آسپارتات AST، آلکالین فسفاتاز (ALP )، آلبومین،گاما گلوتامیل ترانسفراز (GGT)، زمان پروترومبین (PT) اشاره کرد.
آزمایش بیلی روبین
اگر مجرای صفراوی دچار انسداد شود، سطح بیلی‌روبین خون افزایش پیدا می‌کند. برای انجام تست بیلی‌روبین به یک نمونه خون نیاز است.
آزمایش CBC یا شمارش کامل خون
در این تست همه سلول‌های خونی شمارش می‌شوند. در صورت بروز کوله سیستیت حاد (التهاب کیسه صفرا) سطح گلبول‌های سفید خون افزایش پیدا می کنند.
سونوگرافی
با استفاده از این تست تصویربرداری وجود سنگ کیسه صفرا یا علائم التهاب تشخیص داده می‌شود.
اسکن CT
این آزمایش به پزشکان کمک می‌کند تا تصویر دقیقی از کیسه صفرا را داشته باشند. در طی آن از اشعه ایکس استفاده می‌شود.
آزمایش تصویربرداری MRI
در این روش از نیروی مغناطیسی برای ثبت تصاویر بسیار دقیق از اندام‌های داخلی استفاده می‌شود. در صورتیکه بیمار دردهای شکمی مبهم و غیر قابل توضیحی داشته باشد،از این شیوه تصویربرداری استفاده می‌شود.
کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد اندوسکوپیک (ERCP)
در این تست، لوله‌ای که مجهز به دوربین است به داخل گلو، پایین مری، معده و در نهایت به روده کوچک وارد می‌شود، با تزریق یک ماده رنگی به مجاری کیسه صفرا، کبد و لوزالمعده و اشعه ایکس اندام‌ها به طور کاملا واضح قابل مشاهده هستند.
اسکن اسید ایمینودی استیک کبدی صفراوی (HIDA) با کوله سیستوکینین (CCK)
در این آزمایش کوله سیستوکینین برای تحریک کیسه صفرا تجویز می‌شود. به منظور بررسی انقباض کیسه صفرا قبل و بعد از آزمایش از کیسه صفرا عکس گرفته می‌شود.
بیماری های کیسه صفرا
التهاب کیسه صفرا
منظور از التهاب کیسه صفرا همان کوله سیستیت است که می‌توانند به صورت حاد یا مزمن بروز کند. درد ناگهانی و تیز در قسمت راست و فوقانی شکم که حالتی پایدار دارد از مهمترین علائم این بیماری یه‌شمار می‌رود. همچنین خوب است بدانید این درد به سمت شانه راست منتشر می‌شود.
کیسه صفرا چینی
در حالت عادی این کیسه دیواره‌های عضلانی قوی دارد. گاهی اوقات به دلیل مشکلاتی مانند رسوبات کلسیم، این دیواره سفت و سخت می‌شود. در این حالت زمینه برای بروز سرطان کیسه صفرا فراهم خواهد شد. سفت و سخت شدن دیواره عضلانی این اندام با عنوان کیسه صفرا چینی معرفی می‌شود.
آبسه کیسه صفرا
سنگ صفرا می‌تواند منجر به عفونت شود. عفونت معمولا به دلیل گرفتگی یکی از مجراها ایجاد می شود. باکتری‌هایی که در این مایع وجود دارند می توانند منجر به آبسه کیسه صفرا شوند. در واقع در این حالت در کیسه صفرا چرک وجود دارد. چرک چیزی نیست بجز ترکیبی از بافتهای مرده، باکتری‌ها و گلبول‌های سفید خون. در این حالت بیمار درد شدید شکمی را تجربه خواهد کرد.
پولیپ کیسه صفرا
پولیپ کیسه صفرا به دلیل تجمع کلستورل ایجاد می‌شود. سوال مهمی که در مورد آنها وجود دارد این است که آیا آنها سرطانی هستند؟ خوشبختانه در بیشتر مواقع پولیپ‌ها بافتهای بی‌خطری هستند و سرطانی نیستند. در این مورد سایز آنها دارای اهمیت است. هر چقدر این پولیپ‌ها از نظر سایز بزرگتر باشند به همان میزان ریسک سرطانی بودن آنها نیز بیشتر است.
سرطان کیسه صفرا:
یک خبر خوب! بروز سرطان کیسه صفرا نادر است. اما علائم بیماری زمانی بروز می‌کنند که متاسفانه سرطان پیشرفت کرده است. تشخیص این بیماری کار آسانی نیست. این امر به دلیل موقعیت کیسه صفرا است که در پشت کبد خود را پنهان کرده است.
سنگ کیسه صفرا
سنگها منجر به ایجاد التهاب حاد کیسه صفرا می‌شوند. این سنگها بیشتر از کلسترولی ایجاد می‌شوند که در کیسه صفرا وجود دارند. برخی از آنها نیز از جنس کلسیم هستند. گاهی اوقات این سنگها وجود دارند اما هیچ مشکلی ایجاد نمی‌کنند و دفع می‌شوند. اما گاهی اوقات رشد کرده و باعث ایجاد التهاب و عفونت می‌شوند. درد در ناحیه شانه راست و تهوع از علائم سنگ کیسه صفرا است.
کیسه صفرا سوراخ شده
گاهی اوقات سنگها می‌توانند باعث ایجاد حفره در این کیسه شوند. در این حالت خطر انتشار عفونت به ناحیه شکمی وجود دارد.
رفلاکس صفرا
این بیماری زمانی بروز می‌کند که مایع گوارشی تولید شده توسط کبد به سمت اندام‌های گوارشی فوقانی یعنی معده و مری حرکت می‌کند. حالت تهوع، کاهش وزن بی‌دلیل، استفراغ صفرا (مایع زرد مایل به سبز)، درد در ناحیه فوقانی شکم از جمله علائم این بیماری است.
قولنج صفراوی
سنگ صفرا می‌تواند از قسمت بدنه به داخل گردن آن (مجرای کیستیک) حرکت کند و باعث انسداد آن شود. درد و تب شدید از نشانه‌های این بیماری است.
زردی
زمانی که سنگ منجر به انسداد مجاری صفراوی منتهی به روده می‌شود، ، مایع صفراوی بجای ورود به سیستم گوارش وارد جریان خون می‌شود. این امر منجر به زردی پوست و چشم بیمار خواهد شد. همچنین باید بدانید، ادرار نارنجی یا قهوه‌ای از دیگر علائم شایع این بیماری هستند.
پانکراتیت
انسداد مجراها در قسمت انتهایی پانکراس، منجر به پانکریت می‌شود. در این حالت آنزیم‌های پانکراس با تحریک این اندام به داخل حفره شکم نشت می‌کنند.
کلانژیت
انسداد مجاری صفراوی به دلیل سنگ و آلوده شدن صفرا منجر به التهاب مجاری صفراوی و کلانژیت می‌شود. درد، تب و لرز شدید و زردی از علائم ین بیماری است.
در طب سنتی برای درمان سنگ کیسه صفرا (زَهره) به گیاهان زیر اشاره شده است. دقت داشته باشید برای مصرف آنها لازم است با پزشک متخصص مشورت کنید:
- بابونه
- زردچوبه
- پنیرک
- گل همیشه بهار
- بومادران
- ترب
- گزنه
- گل قاصدک
- زرشک
- تمر هندی
- کاسنی
- گل محمدی
- رزماری (اکلیل کوهی)
- کنگر فرنگی (آرتیشو)
- زبان گنجشک
- جعفری
- کرفس قمری
- زیتون
- سنبل الطیب
- سبوس برنج
- سیر
- خرفه
- شاهتره
- نعناع (نعناع فلفلی)
راهکارهای سلامت صفرا
برای کاهش ریسک ابتلا به بیماری‌های کیسه صفرا (زَهره) به نکات زیر دقت کنید:
ورزش کنید
ورزش منظم سطح کلسترول را کاهش می‌دهد. این امر مانع از تشکیل سنگ می‌شود. اگر می‌پرسید به چه میزان ورزش نیاز دارید؟ باید گفت در طی هفته لازم است ۱۵۰ دقیقه فعالیت بدنی مفید داشته باشید. نوع ورزش را با توجه به سلامت عمومی خود انتخاب کنید. برخی ورزش‌ها باعث ایجاد فشار بر روی شکم می‌شوند. این موضوع می‌تواند وضعیت شما را بدتر کند. قبل از انجام فعالیت بدنی، بهتر است با پزشک خود در این زمینه مشورت داشته باشید.
به فکر تغییر رژیم غذایی خود باشید
مصرف غذاهای سرشار از قند و چربی‌های اشباع شده می‌تواند ریسک ابتلا به بیماری‌های این اندام را افزایش دهد. در مقابل مصرف فیبر بیشتر و چربی کمتر سلامت این اندام را در پی خواهد داشت. بهتر است جایی برای مواد غذایی زیر در رژیم خود داشته باشید:
- سبزی های تیره و برگ دار
- آجیل و خشکبار
- برنج قهوه ای
- غلات کامل
- ماهی
- روغن زیتون
- لوبیا
- میوه های خانواده مرکبات
- لبنیات کم چرب
کمپرس گرم
گرما می‌تواند درد را تسکین دهد. کمپرس گرم می‌تواند فشار ناشی از تجمع صفرا و اسپاسم را کاهش دهد. می‌توانید از کمپرس گرم را به دفعات در بازه‌های زمانی ۱۰ تا ۱۵ دقیقه استفاده نمایید. حواستان باشد سطح داغ را مستقیماً روی پوست قرار ندهید، در آن صورت مجبور هستید درد سوختگی را نیز تحمل کنید.
چای نعناع بنوشید
نعناع دارای ماده‌ای است به نام منتول. این ترکیب می‌تواند درد را کاهش دهد. علاوه‌بر آن مصرف دو قاشق غذاخوری سرکه سیب خام نیز می‌تواند برای کاهش درد مفید باشد. برای این منظر حتما سرکه سیب را با مقداری آب گرم ترکیب کنید. مصرف مستقیم سرکه سیب می تواند معده را تحریک کند و به سلامت دندان‌ها آسیب وارد نماید.در طی روز به اندازه کافی آب بنوشید. زمانی که بدن با کم آبی مواجه می‌شود، صفرا غلیظ‌تر شده و کندتر حرکت می‌کند.
سخن آخر
برخی بیماری‌های کیسه صفرا با رژیم غذایی مناسب و سبک زندگی سالم قابل پیشگیری هستند. این در حالی است که برای برخی دیگر شیوه پیشگیری موثری وجود ندارد. یکی از نکات مهم در درمان بیماری‌های کیسه صفرا این است که با نبود آن می‌توان یک زندگی عادی داشت.
