لخته شدن خون فرآیندی طبیعی است که در مواقع آسیب دیدگی رخ می‌دهد. اگر زانوی شما زخم شود، خون در محل آسیب دیدگی لخته می‌شود تا خون زیادی از دست ندهید. اما گاهی اوقات عوارض لخته شدن خون باعث بروز مشکلاتی می‌شود.
لخته خونی به منزله یک توده خونی است که از حالت مایع، به حالت ژل مانند، یا نیمه جامد تبدیل شده است. لخته شدن خون، یکی از مکانیزم‌های اساسی رگ‌های خونی است که در مواردی خاص همچون مصدومیت، یا بُریدگی، مانع از دست دادن حجم زیادی از خون می‌شود.
گاهی یک لخته خون درون عروق خونی (شریان یا ورید) ایجاد می‌شود. بنابراین حتی لخته‌ها می‌توانند در صورتی که آسیب دیدگی وجود نداشته باشد هم به وجود بیایند. همچنین لخته‌ها نمی‌توانند پس از بهبودی آسیب در خون حل شوند. در صورت عدم شناسایی و درمان، این وضعیت می‌تواند عوارض جدی ایجاد کند.
برخی از عوارض ممکن است جدی و حتی تهدیدکننده زندگی باشد، خصوصا اگر لخته در عروق خونی ایجاد شود. آگاهی از نشانه‌ها و عوارض لخته شدن خونی مهم است تا بتوانید قبل از بروز عوارض، تحت درمان قرار بگیرید.
نشانه‌های لخته شدن خون چیست؟
نشانه‌ها بسته به محل لخته شدن خون در بدن متفاوت هستند. این نشانه‌ها عبارتند از:
| دست یا پا | مغز | قلب | شکم | ریه |
| تورم
کوفتگی دردهای ناگهانی احساس گرما در یک نقطه |
تغییر در بینایی
تشنج اختلال در گفتار ضعف تغییر حس در صورت، یک دست یا پا یا یک طرف بدن |
تنگی نفس
تعریق بیش از حد درد قفسه سینه که به دست چپ منتشر می‌شود سرگیجه از هوش رفتن |
درد شدید شکم
اسهال استفراغ خون در استفراغ یا مدفوع |
درد تیز قفسه سینه
سرفه همراه با خون تعریق تنفس دشوار تب ضربان تند سرگیجه از هوش رفتن |
چه افرادی در معرض خطر عوارض لخته شدن خون قرار دارند؟
افراد زیر در معرض خطر تشکیل لخته خونی هستند:
- افراد چاق
- افراد سیگاری
- افراد بالای ۶۰ سال سن
- افرادی که داروهای ضدبارداری خوراکی مصرف می‌کنند.
- افراد مبتلا به یک بیماری التهابی مزمن
- افراد مبتلا به فلوتر دهلیزی یا فیبریلاسیون دهلیزی
- افراد مبتلا به نارسایی احتقانی قلب
- افراد مبتلا به سیروز
- افراد مبتلا به سرطان
- افرادی که در اندام‌های انتهایی خود، به ویژه در اندام‌های تحتانی یا لگن، دارای شکستگی هستند.
- افراد باردار
- افرادی که سابقه خانوادگی اختلال لخته شدن خون دارند.
- افرادی که نمی‌توانند راه بروند.
- افرادی که مدت زمان زیادی می‌نشینند.
- افرادی که مرتبا سفر می‌کنند.
لخته خونی چیست؟
هنگامی که لخته خونی در یکی از رگ‌های بدن ایجاد می‌شود، همیشه به خودی خود از بین نمی‌رود. این شرایط به‌شدت خطرناک است و حتی جان افراد را به خطر می‌اندازد.
یک لخته خونی غیرمتحرک، خطر چندانی به همراه ندارد، اما این احتمال وجود داشته که لخته جابه جا بشود، و ماهیتی خطرناک پیدا بکند. در صورتی که لخته خونی از بقیه قسمت‌ها جدا بشود، و از طریق رگ‌ها به قلب یا ریه‌ها برسد، توده بزرگتری را تشکیل داده و از جریان یافتن خون جلوگیری می‌کند. این وضعیت، در بحث تخصصی پزشکی، یک وضعیت اورژانسی محسوب می‌شود.
اگر فکر می‌کنید دچار لخته خونی شده‌اید، باید بلافاصله با پزشکتان تماس بگیرید. بدین ترتیب یک متخصص پزشکی به علایم و سابقه پزشکی شما رسیدگی می‌کند، و گام‌های بعدی پیش روی شما را مشخص می‌کند.
عوارض لخته شدن خون
لخته خون می‌تواند در هر یک از عروق خونی بدن شما ایجاد شود. اگر لخته تجزیه شده و در جریان خون قرار گیرد، می‌تواند به ریه، قلب، مغز یا مناطق دیگر وارد شود. جابه‌جایی لخته خون می‌تواند منجر به عوارض جدی شود. زیرا جریان خون به اندام‌های مهم را مختل می‌کند. این وضعیت می‌تواند به حمله قلبی و سکته مغزی منجر شود. سایر عوارض احتمالی عبارتند از:
۱) آمبولی ریه
آمبولی ریه به وجود لخته خون در یکی از شریان‌های ریوی و یا بافت شش‌ها گفته می‌شود. این وضعیت می‌تواند به کاهش سطح اکسیژن در خون و آسیب دیدن ریه، قلب، و سایر اندام‌ها منجر شود.
۲) نارسایی کلیه
لخته خون در کلیه می‌تواند باعث آسیب و نهایتا نارسایی کلیه شود. مایعات و مواد زائد می‌توانند انباشته شده و باعث ایجاد عوارض دیگری از جمله فشار خون بالا شوند.
۳) ترومبوز وریدی عمقی (DVT)
DVT زمانی رخ می‌دهد که یک لخته خون در یک ورید عمقی دست یا پا شکل می‌گیرد. این وضعیت می‌تواند باعث ایجاد نشانه‌هایی در محل تشکیل لخته شود. اما اگر لخته‌ها جدا شده و به شش‌ها بروند، می‌توانند عوارض جدی‌تری ایجاد نمایند.
۴) عوارض بارداری
لخته‌های خونی که در دوران بارداری تشکیل می‌شوند معمولا در وریدهای لگن یا اندام‌های تحتانی ایجاد می‌شوند. این وضعیت خطر آمبولی ریه و عوارض مرتبط با آن و همچنین زایمان زودرس ثانویه، سقط جنین و مرگ مادر را افزایش می‌دهد.
انواع لخته خونی
سیستم گردش خون شما از مجموعه‌ای از رگ‌ها، تشکیل شده است. این رگ‌ها به دو نوع سیاهرگ و سرخرگ تقسیم می‌شوند. وظیفه آن‌ها انتقال خون در داخل بدن است. لخته‌های خونی در داخل سیاهرگ‌ها و سرخرگ‌ها شکل می‌گیرند.
هنگامی که لخته خونی داخل سرخرگ ایجاد می‌شود، با عنوان لخته سرخرگی از آن یاد می‌شود. این نوع لخته سریعاً علایم خود را بروز می‌دهد، و نیازمند درمان اورژانسی است. علایم لخته خونی سرخرگی عبارت‌اند از درد شدید، فلج شدن بخش‌هایی از بدن، یا هردو. این عارضه می‌تواند زمینه‌ساز حمله قلبی یا سکته بشود.
لخته خونی که در سیاهرگ ایجاد بشود، با اسم لخته سیاهرگی نامگذاری می‌شود. این نوع لخته‌ها، به تدریج در گذر زمان ایجاد می‌شوند، اما همچنان تهدیدی نسبت به حیات افراد محسوب می‌شوند. جدی‌ترین نوع از لخته سیاهرگی، با اسم ترومبوز وریدی عمیق شناخته می‌شود.
ترومبوز وریدی عمیق
ترومبوز وریدی عمیق (DVT)، اسم بیماری است که طی آن، لخته‌ای در یکی از سیاهرگ‌های عمیق و اصلی بدن ایجاد می‌شود. این بیماری اکثراً در یکی از پاها رخ می‌دهد، اما امکان ظهور آن در دست‌ها، لگن، ریه‌ها و حتی مغز نیز وجود دارد.
باید اذعان کرد که نمی‌توان به هیچ شیوه‌ای، بدون ارجاع به دستورالعمل‌های پزشکی، از وجود لخته‌های خونی مطلع شد. اگر از مهم‌ترین و شایع ترین نشانه‌ها و علایم خطر آگاه باشید، آن‌گاه ضرورت مراجعه به پزشک را به بهترین نحو ممکن پیش‌بینی خواهید کرد.
ممکن است لخته خونی، بدون وجود هرگونه علایم در بدن شما ظاهر بشود. در هنگام ظهور این علایم، بسیاری از آن‌ها مشابه علایم سایر بیماری‌ها هستند. در اینجا به علائم هشدار و نشانه‌های اولیه لخته خونی در دست یا پا، قلب، شکم، مغز و ریه‌ها اشاره می‌کنیم.
لخته خونی در دست یا پا
به اعتقاد اکرم الاشاری، پزشک مراقبت‌های اورژانسی و جراح آسیب‌های فیزیکی (تروما)، لخته خونی در اکثر مواقع در قسمت پایینی پا ظاهر می‌شود. دکتر الاشاری در مرکز درمانی منطقه‌ای گرند استرند (اسم مرکز) مشغول به کار هستند.
لخته خونی در دست یا پا، علایم متعددی را در پی خواهد داشت، از جمله این عوارض می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- ورم کردگی
- درد
- حساسیت به تماس
- حس گرم شدن
- رنگ پریدگی و قرمز شدن پوست
علایم فرد، به اندازه لخته خونی بستگی دارند. به همین دلیل، ممکن است هیچگونه علایمی در فرد وجود نداشته باشند، یا فقط ورم کردگی جزئی در ساق وجود داشته باشد، بدون اینکه درد زیادی احساس بشود. اگر لخته بزرگ باشد، کُل پا ورم کرده و درد شدیدی در آن ظاهر می‌شود.
وجود لخته خونی هم‌زمان در هر دو پا یا هر دو دست، چندان متداول نیست. در صورتی که علایم به یک دست، یا یک پا محدود بشوند، آن‌گاه احتمال بروز لخته خونی افزایش می‌یابد.
لخته خونی در قلب، یا حمله قلبی
لخته خونی در قلب، منجر به ایجاد حمله قلبی می‌شود. قلب یکی از نقاطی است که به ندرت دچار لخته خونی می‌شود، اما شانس وقوع آن همچنان وجود دارد. لخته خونی در قلب، منجر به ایجاد حس درد یا سنگینی روی قفسه سینه می‌شود. سبک‌سری و تنگی نفس، از دیگر علایم بالقوه این بیماری محسوب می‌شوند.
لخته خونی در شکم
درد و ورم کردگی شدید در شکم، از جمله نشانه‌های وجود لخته خونی در شکم محسوب می‌شوند. عفونت ویروسی در ناحیه شکم، و مسمومیت غذایی نیز چنین علایمی را به دنبال خواهند داشت.
لخته خونی در مغز، یا سکته مغزی
از لخته خونی در مغز، با عنوان سکته مغزی نیز یاد می‌شود. لخته خونی در مغز، منجر به سردرد ناگهانی و شدید می‌شود. نشانه‌های دیگری همچون مشکل در صحبت کردن و بینایی نیز در افراد دارای لخته خونی ظاهر می‌شوند.
لخته خونی در ریه‌ها، یا آمبولی ریوی
لخته خونی که به مغز منتقل شده باشد، با اسم آمبولی ریوی (PE) نامگذاری می‌شود. نشانه‌های آمبولی ریوی عبارت‌اند از :
- تنگی نفس ناگهانی، که به‌دلیل ورزش و فعالیت بدنی ایجاد نشده است
- درد در ناحیه قفسه سینه
- تپش قلب (ضربان قلب با سرعت زیاد)
- مشکلات تنفسی
- سرفه همراه با خون
عوامل مخاطرهآمیز لختگی خون کدام‌اند؟
برخی عوامل مخاطرهآمیز به‌خصوص، خطر ایجاد لخته خونی را افزایش می‌دهند. سابقه بستری شدن در زمان‌های اخیر در بیمارستان، علی الخصوص بستری شدن برای دوره زمانی طولانی، یا پشت سرگذاشتن یک جراحی مهم، خطر بروز لخته خونی را افزایش می‌دهند.
برخی عوامل شناخته شده، که خطر بروز لخته خونی را در حد متوسط قرار می‌دهند، عبارت‌اند از :
- سن، علی الخصوص در افرادی که سن‌شان بالای ۶۵ سال است
- مسافرت‌های طولانی، علی الخصوص سفرهایی که در خلال انجام آن‌ها، مجبوراید بیش از ۴ ساعت در یک مکان خاص بنشینید
- استراحت در تخت خواب، یا قرار گرفتن در حالت نشسته، برای بازه‌های زمانی طولانی مدت
- چاقی
- بارداری
- سابقه خانوادگی از وجود لخته خونی
- سیگار کشیدن
- سرطان
- برخی قرص‌های ضدبارداری
در چه زمانی باید با پزشک تماس گرفت؟
تشخیص لخته خونی، صرفاً از روی علایم، به‌شدت دشوار است. مطابق اطلاعات، تقریباً ۵۰ % افراد مبتلا به DVT، فاقد هرگونه علایم ظاهری هستند. به همین دلیل، در صورتی که احساس می‌کنید دچار یکی از این علایم هستید، لازم است با پزشک خود تماس برقرار کنید.
علایمی که بدون هیچ دلیل منطقی، و به صورت ناگهانی ظاهر می‌شوند، به‌شدت نگران کننده هستند. در صورت وجود هر یک از علایم زیر، بلافاصله با واحد خدمات اورژانس محلی تماس بگیرید:
- تنگی نفس ناگهانی
- فشار روی قفسه سینه
- مشکل در نفس کشیدن، حس بینایی و صحبت کردن
پزشک شما، یا سایر متخصصان درمانگر، هرگونه عامل بالقوه منتهی به نگرانی را بررسی می‌کنند. آن‌ها درخواست آزمایشات بیشتری را صادر می‌کنند، تا بدین وسیله علت اصلی بروز علایم را تشخیص بدهند. در بسیاری موارد، اولین گام انجام یک آزمایش اولتراسوند غیرتهاجمی است. این آزمایش برای تصویربرداری از سیاهرگ‌ها، و سرخرگ‌ها به‌کار می‌رود. بدین ترتیب شرایط مهیا شده تا پزشک تشخیص صحیحی را انجام بدهد.
نحوه پیشگیری از عوارض لخته شدن خون
لخته‌های خونی با داروهای رقیق کننده خون قابل درمان هستند. اما بهتر است برای جلوگیری از تشکیل لخته اقداماتی انجام شود. زیرا اگر به موقع تشخیص داده نشود می‌تواند عوارض جدی و حتی کشنده به همراه داشته باشد.
سعی کنید عوامل خطرساز را کنترل کنید تا بتوانید احتمال ایجاد لخته‌های خونی را کاهش دهید. اقدامات زیر را در نظر داشته باشید:
