چاقی دوران کودکی یک وضعیت پزشکی جدی است که کودکان و نوجوانان را تحت تاثیر قرار میدهد. چاقی دوران کودکی نگران کننده است زیرا وزن اضافی اغلب کودکان را در مسیر مشکلات سلامتی قرار میدهد، زمانی مشکلات بزرگسالان به حساب میآمد – دیابت، فشار خون بالا و کلسترول بالا از جمله این مشکلات هستند. چاقی دوران کودکی نیز میتواند منجر به کاهش عزت نفس و افسردگی شود. یکی از بهترین راهکارها برای کاهش چاقی در دوران کودکی، بهبود عادات غذایی و ورزش در تمام اعضای خانواده است. درمان و پیشگیری از چاقی دوران کودکی به محافظت از سلامت کودک شما در حال حاضر و آینده کمک میکند.
چاقی کودکان و نوجوانان یکی از بزرگترین مشکلات سلامتی در دنیاست. بر اساس تحقیقات، افراد چاق در آینده احتمالاً با افزایش خطر بیماریهای قلبی عروقی، دیابت، کمبود ویتامینها، بیماریهای مفصلی و بسیاری از مشکلات سلامتی دیگر روبرو خواهند شد. علاوه براین، چاقی میتواند باعث عدم اعتماد به نفس، افزایش تحریکپذیری و کاهش کارایی تحصیلی و اجتماعی شود.
به طور کلی، عوارض چاقی کودکان عبارتند از:
– بیماریهای قلبی عروقی: افراد چاق در بزرگسالی با خطر بیشتری برای بیماریهای قلبی عروقی مواجه هستند.
– دیابت: چاقی میتواند باعث مقاومت به انسولین شود و در نتیجه دیابت نوع ۲ را به دنبال داشته باشد.
– کمبود ویتامینها: چاقی میتواند باعث کاهش جذب ویتامینهای مختلف در بدن شود.
– بیماریهای مفصلی: وزن بیش از حد میتواند باعث استخوانها و مفاصل فشار زیادی شود و بیماریهای مفصلی مانند آرتروز را تسریع کند.
– مشکلات روانی: چاقی میتواند باعث افزایش تحریکپذیری و کاهش اعتماد به نفس شود.
– کاهش عملکرد تحصیلی: چاقی میتواند باعث کاهش تمرکز و کاهش عملکرد تحصیلی شود.
بنابراین، بهترین راه برای جلوگیری از چاقی در کودکان، تغییر رژیم غذایی و افزایش فعالیت بدنی است. همچنین، مشاوره با پزشک و یا متخصص تغذیه میتواند بهترین راه حل برای مدیریت و کنترل وزن کودکان باشد.
علائم چاقی در کودکان
همه کودکانی که اضافه وزن دارند، دچار اضافه وزن مضر نیستند. برخی از کودکان فریم بدنی بزرگتر از حد متوسط دارند. کودکان به طور معمول مقادیر مختلفی از چربی بدن را در مراحل مختلف رشد حمل میکنند.
شاخص توده بدنی (BMI) دستورالعملی برای وزن در رابطه با قد ارائه میدهد، معیار پذیرفته شده اضافه وزن و چاقی است. پزشک کودک شما میتواند از نمودارهای رشد، شاخص توده بدنی و در صورت لزوم از آزمایشهای دیگر استفاده کند تا به شما کمک کند تا بفهمید وزن فرزندتان میتواند مشکلاتی برای سلامتی ایجاد کند یا خیر.
علائم چاقی در کودکان ممکن است شامل موارد زیر باشد:
۱. وزن بیش از حد: افزایش وزن بیش از حد و بالاتر از میانگین برای سن و قد کودک میتواند یکی از علائم چاقی باشد.
۲. افزایش چربی در بخشهای مختلف بدن: افزایش چربی در ناحیه شکم، بازوها و پاها میتواند نشانه چاقی باشد.
۳. خستگی و کمبود انرژی: کودکان چاق ممکن است کمتر فعالیت بدنی داشته باشند و احساس خستگی و کمبود انرژی کنند.
۴. مشکلات تنفسی: چاقی میتواند باعث مشکلات تنفسی مانند آسم و خارش سینه شود.
۵. افزایش فشار خون: کودکان چاق ممکن است فشار خون بالاتری نسبت به کودکان نرمال داشته باشند.
۶. مشکلات هضمی: کودکان چاق ممکن است مشکلات هضمی مانند سوء هاضمی، تغییر در رفتار مدفوع و یا افزایش آسیب به مری مانند رانش مری داشته باشند.
۷. مشکلات روانی: چاقی ممکن است باعث کاهش اعتماد به نفس و افزایش تحریکپذیری در کودکان شود.
۸. دیابت: چاقی ممکن است باعث رشد سریع بدن و افزایش مقاومت به انسولین شود که در نتیجه دیابت نوع ۲ را به دنبال داشته باشد.
اگر به هر دلیلی فکر میکنید کودک شما ممکن است دچار چاقی باشد، بهتر است به پزشک مراجعه کنید تا بتوانید برای سلامتی و وزن کودک خود اقدام کنید.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر نگران این هستید که فرزندتان بیش از حد وزن اضافه کند، با پزشک او صحبت کنید. پزشک تاریخچه رشد و تکامل فرزند شما، تاریخچه وزن به ازای قد خانواده شما و جایی که فرزند شما در نمودارهای رشد قرار میگیرد را در نظر میگیرد. این امر میتواند به تعیین اینکه آیا وزن کودک شما در محدوده ناسالم است یا خیر کمک کند.
در صورتی که فکر میکنید کودک شما دچار چاقی است، بهتر است به پزشک مراجعه کنید. اما در برخی موارد، ممکن است نیاز به مراجعه فوری به پزشک باشد. به طور کلی، به پزشک مراجعه کنید اگر:
۱. وزن کودک شما به شدت افزایش یافته است و بیشتر از حد استاندارد برای سن و قد کودک است.
۲. کودک شما در معرض علائم دچار شده است، مانند درد در ناحیه شکم، سینه و یا تنفس سخت.
۳. کودک شما مشکلاتی همچون خستگی، کاهش عملکرد تحصیلی، کاهش فعالیت بدنی و یا افزایش تحریکپذیری دارد.
۴. کودک شما به دلیل چاقی دچار مشکلات روانی شده است، مانند افزایش تحریکپذیری، کاهش اعتماد به نفس و افسردگی.
۵. کودک شما دچار مشکلات سلامتی دیگری است، مانند دیابت، بیماریهای قلبی عروقی، فشار خون بالا و یا مشکلات مفصلی.
در هر صورت، بهتر است در صورت داشتن هرگونه شک و تردید، با پزشک مراجعه کنید و وضعیت سلامتی کودکتان را بررسی کنید.
علل چاقی کودکان ممکن است شامل چندین عامل باشد، از جمله:
۱- تغذیه نامناسب: مصرف زیاد غذاهای پروتئینی و چربی، مواد شیرین کننده و نوشیدنی های شیرین، و کمبود مصرف میوه و سبزیجات میتواند به چاقی کودکان منجر شود.
۲- فعالیت بدنی کم: کودکانی که فعالیت بدنی کمتری دارند و بیشتر در حال نشستن و تماشای تلویزیون و بازیهای رایانهای هستند، باعث افزایش وزن آنها میشود.
۳- مسائل روانی: استرس، اضطراب، افسردگی و ناراحتی های دیگر میتواند به رژیم غذایی نامناسب و چاقی منجر شود.
۴- عوامل ژنتیکی: وجود سابقه خانوادگی چاقی میتواند ریشه در افزایش وزن کودکان داشته باشد.
۵- عوامل زیست محیطی: عواملی مانند هوا آلودگی، نور کم، نوع شغل پدر و مادر و سایر عوامل زیست محیطی نیز میتوانند به چاقی کودکان منجر شوند.
علل ابتلا کودکان به چاقی چیست؟
علل ابتلا کودکان به چاقی ممکن است شامل چندین عامل باشد، از جمله:
۱- تغذیه نامناسب: مصرف زیاد غذاهای پروتئینی و چربی، مواد شیرین کننده و نوشیدنی های شیرین، و کمبود مصرف میوه و سبزیجات میتواند به چاقی کودکان منجر شود.
۲- فعالیت بدنی کم: کودکانی که فعالیت بدنی کمتری دارند و بیشتر در حال نشستن و تماشای تلویزیون و بازیهای رایانهای هستند، باعث افزایش وزن آنها میشود.
۳- مسائل روانی: استرس، اضطراب، افسردگی و ناراحتی های دیگر میتواند به رژیم غذایی نامناسب و چاقی منجر شود.
۴- عوامل ژنتیکی: وجود سابقه خانوادگی چاقی میتواند ریشه در افزایش وزن کودکان داشته باشد.
۵- عوامل زیست محیطی: عواملی مانند هوا آلودگی، نور کم، نوع شغل پدر و مادر و سایر عوامل زیست محیطی نیز میتوانند به چاقی کودکان منجر شوند.
۶- بیماریها: برخی بیماریها، مانند بیماریهای تیروئید، میتوانند باعث چاقی شوند.
رژیم غذایی. خوردن منظم غذاهای پرکالری، مانند فست فودها، محصولات پخته شده و تنقلات، میتواند باعث افزایش وزن کودک شما شود. آب نبات و دسر همچنین میتواند باعث افزایش وزن شود و شواهد بیشتر به نوشیدنیهای شیرین از جمله آب میوهها و نوشیدنیهای ورزشی به عنوان مقصر چاقی در برخی افراد اشاره میکنند.
عدم ورزش. کودکانی که زیاد ورزش نمیکنند، به دلیل اینکه کالری زیادی نمیسوزانند، بیشتر دچار اضافه وزن میشوند. زمان زیادی توسط این کودکان صرف فعالیتهای بیتحرک میشود، مانند تماشای تلویزیون یا بازیهای ویدیویی نیز به این مشکل کمک میکند. در برنامههای تلویزیونی نیز اغلب تبلیغاتی برای غذاهای ناسالم ارائه میشود.
عوامل خانوادگی اگر فرزند شما عضو خانوادهای با افراد دارای اضافه وزن است، احتمال افزایش وزن او بیشتر است. این امر به ویژه در محیطی که غذاهای پرکالری همیشه در دسترس هستند و فعالیت بدنی تشویق نمیشود، صادق است.
عوامل روانشناسی. استرس شخصی، والدین و خانواده میتواند خطر چاقی را در کودک افزایش دهد. برخی از کودکان برای کنار آمدن با مشکلات یا مقابله با احساسات، مانند استرس، یا مبارزه با کسالت، پرخوری میکنند. والدین آنها ممکن است تمایلات مشابهی داشته باشند.
عوامل اجتماعی و اقتصادی مردم در برخی جوامع منابع محدود و دسترسی محدودی به سوپرمارکتها دارند. در نتیجه، آنها ممکن است غذاهای مناسبی نخرند که به سرعت فاسد نمیشوند، مانند غذاهای یخ زده، کراکر و کلوچه. همچنین، افرادی که در محلههای کم درآمد زندگی میکنند ممکن است مکان امنی برای ورزش دسترسی نداشته باشند.
داروهای خاص برخی از داروهای تجویزی میتوانند خطر ابتلا به چاقی را افزایش دهند. پردنیزون، لیتیوم، آمی تریپتیلین، پاروکستین (پاکسیل)، گاباپنتین (نورونتین، گرالیس، هوریزانت) و پروپرانولول (ایندرال، همنجول) از جمله این دارو هاهستند.
عوارض
چاقی دوران کودکی اغلب باعث ایجاد عوارض در سلامت جسمی، اجتماعی و عاطفی کودک میشود.
عوارض جسمی
عوارض جسمی چاقی دوران کودکی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
دیابت نوع ۲. این بیماری مزمن بر نحوه استفاده بدن کودک از قند (گلوکز) تأثیر میگذارد. چاقی و سبک زندگی کم تحرک خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را افزایش میدهد.
کلسترول بالا و فشار خون بالا. یک رژیم غذایی نامناسب میتواند باعث شود که کودک شما به یک یا هر دوی این بیماریها مبتلا شود. این عوامل میتوانند به ایجاد پلاکها در شریانها کمک کنند، که میتواند باعث تنگ شدن و سخت شدن شریانها شود که احتمالاً منجر به حمله قلبی یا سکته در اواخر زندگی میشود.
درد مفاصل. اضافه وزن باعث ایجاد فشار اضافی بر روی باسن و زانو میشود. چاقی دوران کودکی میتواند باعث درد و گاهی آسیب در لگن، زانو و کمر شود.
مشکلات تنفسی. آسم در کودکانی که اضافه وزن دارند شایع تر است. این کودکان همچنین بیشتر در معرض ابتلا به آپنه انسدادی خواب هستند، یک اختلال بالقوه جدی که در آن تنفس کودک به طور مکرر متوقف میشود و در طول خواب شروع میشود.
بیماری کبد چرب غیر الکلی (NAFLD). این اختلال که معمولاً هیچ علامتی ایجاد نمیکند، باعث ایجاد رسوبات چربی در کبد میشود. NAFLD میتواند منجر به زخم و آسیب کبدی شود.
عوارض اجتماعی و عاطفی
کودکانی که چاقی دارند ممکن است مورد آزار و اذیت همسالان خود قرار گیرند. این میتواند منجر به از دست دادن عزت نفس و افزایش خطر افسردگی و اضطراب شود.
روش های جلوگیری از چاقی در کودکان
چاقی در کودکان میتواند به مشکلات جدی سلامتی در آینده منجر شود، بنابراین جلوگیری از آن بسیار مهم است. در زیر چند راهکار برای جلوگیری از چاقی در کودکان آورده شده است:
۱. تغذیه سالم: تغذیه سالم و متعادلی که شامل میوهها، سبزیجات، غلات کامل، پروتئینهای سالم و محدودیت در مصرف غذاهای با سطح بالای چربی و قند است، میتواند کمک کند تا کودکان شما از چاقی جلوگیری کنند.
۲. محدود کردن مصرف نوشابههای شیرین: محدود کردن مصرف نوشابههای شیرین به کودکان کمک میکند تا از مصرف بیش از حد قند جلوگیری کنند.
۳. افزایش فعالیت بدنی: افزایش فعالیت بدنی کودکان به کمک بازیهای خیابانی، ورزش، ورزشهای جمعی و یا پیادهروی، میتواند به کاهش وزن و جلوگیری از چاقی کودکان کمک کند.
۴. محدود کردن زمان صرف شده برای تلویزیون و بازیهای رایانهای: محدود کردن زمان صرف شده برای تلویزیون و بازیهای رایانهای میتواند به کودکان کمک کند که بیشتر به فعالیت بدنی و بازیهای فعال شرکت کنند.
۵. تشویق به خوردن صبحانه: تشویق کودکان به خوردن صبحانه میتواند به کنترل سطح قند در بدنشان کمک کند و از احساس گرسنگی در طول روز جلوگیری کند.
۶. رعایت مقادیر پیشنهادی دریافت کالری: رعایت مقادیر پیشنهادی دریافت کالری میتواند به کودکان کمک کند تا کمتر از آنچه باید مصرف کنند و در نتیجه از چاقی جلوگیری کنند.
در نهایت، حفظ یک سبک زندگی سالم و فعال با رعایت تغذیه و فعالیت بدنی متعادل، میتواند به کودکان کمک کند تا در آینده از مشکلات چاقی و سایر مشکلات سلامتی جلوگیری کنند.
برای کمک به جلوگیری از اضافه وزن در فرزندتان، میتوانید:
تغذیه سالم و فعالیت بدنی منظم را به یک امر خانوادگی تبدیل کنید: همه منتفع خواهند شد و هیچ کس احساس نمیکند که متمایز شده است.
میان وعدههای سالم در دسترس داشته باشید: ذرت بو داده بدون کره، میوهها با ماست کم چرب، هویج پ با هوموس، یا غلات سبوس دار با شیر کم چرب را جایزگین تنقالات در رژیم غذایی کودک کنید.
چندین بار غذاهای جدید ارائه دهید. اگر فرزندتان بلافاصله غذای جدیدی را دوست ندارد، ناامید نشوید. معمولاً برای پذیرش یک ماده غذایی نیاز به قرار گرفتن در معرض چندگانه است.
مطمئن شوید که کودک شما به اندازه کافی میخوابد. برخی مطالعات نشان میدهد که خواب کم ممکن است خطر چاقی را افزایش دهد. کم خوابی میتواند باعث عدم تعادل هورمونی شود که منجر به افزایش اشتها میشود.
۲۵ درصد از کودکان دنیا اضافه وزن دارند و ۱۱ درصد چاق هستند. کودکان در هر سنی از این عوارض چاقی دوران کودکی رنج میبرند، و زمان آن فرا رسیده است که به این بیماری همه گیر جدید توجه کنیم و بیاموزیم که برای جلوگیری از آن چه کاری میتوانیم انجام دهیم.
با شروع 2 سالگی، ما شاخص توده بدن (BMI) را در هر بازدید از کودک اندازه گیری میکنیم. BMI وزن و قد کودک را با هم مقایسه میکند و به ما عددی میدهد که میتوانیم آن را بر اساس استانداردهای شناخته شده اندازهگیری کنیم تا ببینیم فرزند شما وزن مناسبی دارد یا خیر. با این حال، BMI تنها بخشی از فاکتور های سلامت کودک شما است. ظاهر کلی کودک، رژیم غذایی، فعالیت بدنی و هر اطلاعات دیگری که ممکن است مفید باشند را در نظر میگیریم. نگاه کردن به اطلاعات کامل به ما کمک میکند تا در مورد یک برنامه مناسب تصمیم گیری کنیم.
اضافه وزن یا چاقی میتواند سیستمهای بدن کودک شما را از بسیاری جهات تحت تاثیر قرار دهد که بسیار شبیه به تاثیر چاقی بر روی بدن یک بزرگسال است. در زیر چند نمونه از مشکلات پزشکی که ممکن است در کودکان ایجاد شود، ذکر شده است که بر اساس سیستم تحت تأثیر قرار گرفته است:
غدد درون ریز: دیابت، سندرم تخمدان پلی کیستیک
قلبی عروقی: فشار خون بالا، کلسترول بالا، بیماری عروق کرونر
دستگاه گوارش: سنگ کیسه صفرا، بیماری کبد
ریوی: آپنه انسدادی خواب
عضلانی اسکلتی: بیماری لگن، شکستگی
چاقی پیامدهای روانی بسیاری دارد. حتی اگر کودک شما از نظر جسمی سالم باشد، ممکن است از درون رنج ببرد. این مهم است که در هر بار ملاقات، احساس آنها در مورد سلامتی و افکارشان را بسنجیم. مشارکت دادن کودک در برنامه درمانی برای موفقیت ضروری است.
درمان چاقی هم یک فرآیند و هم یک مشارکت است. تشخیص زودهنگام امری حیاتی است و همراه داشتن واحد خانواده با طرح مراقبت ضروری است. اغلب هیچ “راه حل سریع” وجود ندارد، و درمان متکی بر بررسی پیشرفت فرزند شما در طول سالها است. اما اولین قدم آگاهی است: متخصصان اطفال در همه جا باید با والدین همکاری کنند تا آنها تا بپذیرند چاقی یک مشکل است و به آنها قدرت دهند تا انتخابهای سالمی برای فرزندان خود داشته باشند!
چه روشهایی برای کاهش وزن کودکان وجود دارد؟
برای کاهش وزن کودکان، روشهای متعددی وجود دارد که میتواند به کودک شما در کاهش وزن و بهبود سلامتی کمک کند. در زیر به برخی از این روشها اشاره میکنم:
۱. تغییر رژیم غذایی: یکی از مهمترین روشهای کاهش وزن کودکان، تغییر رژیم غذایی است. این شامل محدود کردن مصرف غذاهای با قند و چربی بالا و افزایش مصرف میوهها، سبزیجات و غذاهای پر پروتئین است.
۲. افزایش فعالیت بدنی: افزایش فعالیت بدنی کودکان نیز بسیار مهم است. این شامل ورزش، بازی و همچنین حضور در فعالیتهای خانوادگی مانند پیادهروی و دوچرخه سواری است.
۳. کاهش مصرف نوشیدنیهای شیرین: محدود کردن مصرف نوشیدنیهای شیرین با افزایش مصرف آب و نوشیدنیهای طبیعی مانند آبمیوه و شیر به کودکان کمک میکند تا وزن خود را کاهش دهند.
۴. مشاوره با متخصصین تغذیه: مشاوره با متخصصین تغذیه میتواند به کودکان کمک کند تا رژیم غذایی سالم و مناسبی را برای کاهش وزن دنبال کنند.
۵. پیگیری دقیق: پیگیری دقیق از میزان وزن کودک و میزان افزایش وزن آنها میتواند به کاهش وزن کودکان کمک کند.
۶. تحریک کردن کودک به ایفای نقش مستقل: تحریک کردن کودک به انجام کارهای مستقل مانند خرید و آمادهسازی غذا، تمرین ورزشی و غیره، میتواند به کودکان کمک کند تا بهبود چشمانداز خود را در خصوص سلامتی و کاهش وزن خود پیدا کنند.
در هر صورت، بهترین راه برای کاهش وزن کودکان، تغییر رژیم غذایی و افزایش فعالیت بدنی به صورت تدریجی و در کنار مشورت با پزشک و یا متخصص تغذیه است.
