لاکتوز چیست؟
لاکتوز یک نوع شکر طبیعی است که در محصولات لبنی وجود دارد. این شکر به صورت طبیعی در شیر و مشتقات شیری تولید میشود. لاکتوز توسط آنزیمی به نام لاکتاز در روده کوچک به گلوکز و گالاکتوز تجزیه میشود. گلوکز از لاکتوز به طور مستقیم جذب شده و به عنوان منبع انرژی برای بدن استفاده میشود، در حالی که گالاکتوز ابتدا در روده کوچک به گلوکز تبدیل میشود و سپس جذب میشود.
لاکتوز مهمترین قسمت تشکیل دهنده شیر مادر است و نقش مهمی در تغذیه نوزادان دارد. برخی افراد ممکن است نتوانند لاکتوز را به درستی هضم کنند، که این وضعیت به عنوان ناتوانی در هضم لاکتوز یا نقص لاکتاز شناخته میشود. این مشکل میتواند منجر به علائمی مانند سوء هاضمه، نفخ، دل درد و اسهال شود. در این موارد، ممکن است نیاز به محدود کردن مصرف محصولات لبنی یا استفاده از محصولات لبنی با کمترین میزان لاکتوز (مانند شیرهای پرلاکتوز) باشد.
عدم تحمل لاکتوز چیست؟
عدم تحمل لاکتوز (یا ناتوانی در هضم لاکتوز) یک وضعیت است که در آن بدن نمیتواند لاکتوز را به درستی هضم کند. دلیل اصلی این وضعیت کمبود آنزیم لاکتاز است که در روده کوچک تولید میشود. این آنزیم مسئول تجزیه لاکتوز به گلوکز و گالاکتوز است.
زمانی که لاکتاز به طور کافی تولید نمیشود یا به درستی عمل نمیکند، لاکتوز در روده کوچک هضم نمیشود و به روده بزرگ منتقل میشود. در روده بزرگ، باکتریها لاکتوز را تجزیه میکنند و این فرایند ممکن است منجر به علائم ناخوشایند مانند سوء هاضمه، نفخ، دل درد، اسهال و تهوع شود.
عدم تحمل لاکتوز میتواند به صورت ژنتیکی یا به علت عوامل دیگر مانند بیماریهای مرتبط با روده، آسیب به لاکتاز، یا عوامل توسعهیافته مرتبط با سن رخ دهد. عدم تحمل لاکتوز میتواند به صورت موقت یا مزمن باشد و درجات شدت متفاوتی داشته باشد.
برای تشخیص عدم تحمل لاکتوز، معمولاً از آزمایش آزمایشگاهی استفاده میشود که شامل آزمون تحمل لاکتوز است. در صورت تأیید عدم تحمل لاکتوز، معمولاً توصیه میشود مصرف محصولات لبنی را محدود کنید یا از محصولات لبنی با کمترین مقدار لاکتوز استفاده کنید. همچنین، میتوان به جای شیر محصولات جایگزین غیر لبنی مانند شیرهای گیاهی (مثل شیر بادام، شیر برنج و غیره) را استفاده کرد.
از چه سنی حساسیت به لاکتوز شروع میشود؟
حساسیت به لاکتوز میتواند در هر سنی شروع شود، اما در بسیاری از موارد این حساسیت از دوران کودکی و دوران بزرگسالی شروع میشود. در بعضی افراد، حساسیت به لاکتوز از زمان تولد وجود دارد و به عنوان یک بیماری مادرزادی به نام “عدم تحمل لاکتوز مادرزادی” شناخته میشود. این حالت بسیار نادر است و به دلیل کمبود یا نقص آنزیم لاکتاز در بدن بروز میکند.
در بیشتر موارد، عدم تحمل لاکتوز در دوران بزرگسالی ایجاد میشود. در این حالت، افراد در طول زمان قادر به تولید کافی آنزیم لاکتاز نیستند و در نتیجه قادر به هضم و تجزیه لاکتوز در محصولات لبنی نیستند. علائم عدم تحمل لاکتوز ممکن است در سنین بزرگسالی شدیدتر شود، زیرا سطح آنزیم لاکتاز در بدن کاهش مییابد.
در دوران کودکی نیز ممکن است عدم تحمل لاکتوز رخ دهد، اما در این موارد معمولاً مرتبط با عوامل دیگری مانند عفونتهای رودهای، آلرژیها یا مشکلات گوارشی است. این نوع عدم تحمل لاکتوز به طور معمول بهبود مییابد و با رشد و تقویت سیستم گوارشی کودک تحمل لاکتوز بهبود مییابد.
علائم حساسیت به لاکتوز کدامند؟
علائم حساسیت به لاکتوز ممکن است شامل موارد زیر باشند:
۱. سوء هاضمه: علایم سوء هاضمه مانند نفخ، تپش معده، سوزش معده و احساس تپش در شکم پس از مصرف محصولات لبنی.
۲. نفخ: افزایش حجم شکم و احساس تورم و فشار در ناحیه شکمی.
۳. دل درد: درد یا تنگی در ناحیه قفسه سینه، معمولاً بعد از مصرف محصولات لبنی.
۴. اسهال: افزایش تعداد مدفوع و کاهش غلظت آن در نتیجه مصرف لاکتوز.
۵. تهوع و استفراغ: احساس تهوع و اقیاء پس از مصرف محصولات لبنی.
۶. کمبود وزن: در برخی موارد شدید عدم تحمل لاکتوز، میتواند منجر به کاهش وزن ناخواسته شود.
۷. علائم گوارشی دیگر: مانند گازهای رودهای، احساس تخمکگذاری، اسهال مزمن یا یبوست.
علت و انواع عدم تحمل لاکتوز
عدم تحمل لاکتوز به دلیل کمبود یا نقص آنزیم لاکتاز در بدن ایجاد میشود. آنزیم لاکتاز مسئول تجزیه لاکتوز، شکر موجود در محصولات لبنی، به قسمتهای قابل هضم تشکیل دهنده آن میباشد. وقتی که لاکتوز در روده بزرگ تجزیه نشود، میتواند به روده کوچک حرکت کند و علائم عدم تحمل لاکتوز را ایجاد کند.
انواع عدم تحمل لاکتوز عبارتند از:
۱. عدم تحمل لاکتوز اولیه یا مادرزادی: این نوع عدم تحمل لاکتوز بیشتر نادر است و به دلیل کمبود یا نقص آنزیم لاکتاز از زمان تولد وجود دارد. افراد مبتلا به این نوع عدم تحمل لاکتوز باید محصولات لاکتوز دار را به طور کامل از رژیم غذایی خود حذف کنند.
۲. عدم تحمل لاکتوز ثانویه: این نوع عدم تحمل لاکتوز در نتیجه عوامل دیگری مانند بیماریهای روده، عفونتهای رودهای، آلرژیها، مشکلات گوارشی مانند سلیاک بیماری و زخم معده رخ میدهد. در این حالت، عدم تحمل لاکتوز ممکن است موقتی باشد و پس از درمان عامل اصلی، تحمل لاکتوز بهبود یابد.
۳. عدم تحمل لاکتوز افزایش یافته: در این حالت، سطح آنزیم لاکتاز در بدن به طور تدریجی کاهش مییابد. این نوع عدم تحمل لاکتوز معمولاً در دوران بزرگسالی شروع میشود و با تقدم در سن، علائم آن شدیدتر میشوند.
چگونه میتوانم بدانم که آیا من حساسیت به لاکتوز دارم یا نه؟
برای تشخیص حساسیت به لاکتوز، میتوانید اقدامات زیر را انجام دهید:
۱. مشاهده علائم: توجه کنید که آیا بعد از مصرف محصولات لبنی علائمی مانند سوء هاضمه، نفخ، دل درد، اسهال یا تهوع تجربه میکنید. ثبت علائم و زمان وقوع آنها میتواند به شما در تشخیص کمک کند.
۲. آزمایش تحمل لاکتوز: این آزمایش توسط پزشک انجام میشود. در این آزمایش، شما باید مقداری لاکتوز را مصرف کنید و سپس نمونههای خون یا نفس خود را برای اندازهگیری سطح گلوکز در زمانهای مختلف پس از مصرف لاکتوز تحویل دهید. بر اساس نتایج این آزمایش، پزشک میتواند تشخیص حساسیت به لاکتوز را قطعی کند.
۳. تست حذف لاکتوز: در این روش، شما برای مدتی (معمولاً دو هفته) مصرف محصولات لبنی را کاملاً متوقف میکنید و مشاهده میکنید که آیا علائم شما کاهش مییابند یا نه. سپس شما میتوانید محصولات لبنی را به طور تدریجی به رژیم غذایی خود برگردانید و تاثیر آنها را بر روی علائمتان مشاهده کنید. اگر علائم شما بعد از مصرف مجدد لاکتوز بهبود مییابند و سپس بازمیگردد، احتمالاً حساسیت به لاکتوز دارید.
تست تشخیص تحمل لاکتوز چیست و چگونه انجام می شود؟
تست تشخیص تحمل لاکتوز، معمولاً توسط پزشک انجام میشود و شامل مراحل زیر است:
۱. نوبت مشاوره: در ابتدا، شما باید با پزشک خود ملاقات کنید و در مورد علائمی که تجربه میکنید و سابقه پزشکی خود صحبت کنید. پزشک ممکن است سوالاتی در مورد علائم، زمان وقوع آنها و رژیم غذایی شما داشته باشد.
۲. آمادهسازی: پزشک ممکن است شما را در مورد رژیم غذایی قبل از آزمایش آموزش دهد. این شامل محدودیت مصرف لاکتوز در روزهای قبل از آزمایش است. همچنین، پزشک ممکن است از شما خواسته شود تا خالی معده بمانید قبل از انجام آزمایش.
۳. مصرف لاکتوز: در روز آزمایش، شما باید مقداری لاکتوز مصرف کنید. این میتواند به صورت مایع یا قرص باشد که حاوی مقدار مشخصی لاکتوز است. مقدار لاکتوز مصرفی و زمان مصرف آن توسط پزشک تعیین میشود.
۴. نمونهبرداری خون یا نفس: پس از مصرف لاکتوز، پزشک ممکن است نمونه خون یا نفس شما را در زمانهای مختلف برای اندازهگیری سطح گلوکز در بدن تحویل بگیرد. این نمونهها معمولاً در بازه زمانی ۶۰ تا ۱۲۰ دقیقه پس از مصرف لاکتوز گرفته میشود.
۵. تحلیل نتایج: نمونههای خون یا نفسی که برداشت شدهاند، به آزمایشگاه ارسال میشوند تا سطح گلوکز در زمانهای مختلف بررسی شود. براساس نتایج، پزشک میتواند تشخیص حساسیت به لاکتوز را قطعی کند.
مواد غذایی حاوی لاکتوز
لاکتوز یک شکر موجود در محصولات لبنی است. مواد غذایی زیر ممکن است حاوی لاکتوز باشند:
۱. شیر و محصولات لبنی: شیر، پنیر، دوغ، کره، ماست، بستنی، پودر شیر، پودر واژههای شیری و سایر محصولات لبنی.
۲. محصولات پخته شده: نان، کیک، کوکی، پنکیک و دسرهایی که شیر در تهیه آنها استفاده شده باشد.
۳. غذاهای آماده: برخی غذاهای آماده مانند سوپها، سسها و نمکینها ممکن است شامل لاکتوز باشند.
۴. محصولات با استفاده از شیر: بعضی از محصولات غذایی مانند آبنباتها، سسهای سلاد و سسهای روغنی شامل لاکتوز هستند.
۵. مکملهای دارویی: برخی از مکملهای دارویی، به ویژه قرصهای کلسیم، ممکن است حاوی لاکتوز باشند.
در هر صورت، مقدار لاکتوز موجود در هر ماده غذایی میتواند متفاوت باشد. در صورتی که حساسیت به لاکتوز دارید، ممکن است بخواهید محصولات لبنی را از رژیم غذایی خود کاملاً حذف کنید یا به میزان محدودی مصرف کنید. در هر صورت، مشورت با پزشک یا تغذیهشناس خود نیز میتواند کمک کننده باشد.
راه های درمان عدم تحمل لاکتوز
برای درمان عدم تحمل لاکتوز، میتوان از راهکارهای زیر استفاده کرد:
۱. مصرف محصولات بدون لاکتوز: محصولات لبنی بدون لاکتوز، که در فرآیند تولید لاکتوز آنها تجزیه شده است، میتوانند جایگزین مناسبی برای محصولات لبنی معمولی باشند. این محصولات شامل شیر بدون لاکتوز، پنیر بدون لاکتوز، ماست بدون لاکتوز و بستنی بدون لاکتوز هستند.
۲. مصرف آنزیم لاکتاز: آنزیم لاکتاز، که لاکتوز را تجزیه میکند، به صورت مکمل در دسترس است. قبل از مصرف محصولات حاوی لاکتوز، میتوانید این آنزیم را با یک وعده غذایی مصرف کنید. این آنزیم کمک میکند تا لاکتوز به صورت موثر تجزیه شود و علائم عدم تحمل لاکتوز کاهش یابند.
۳. تجنب مصرف محصولات حاوی لاکتوز: از جمله راهکارهای ساده درمان عدم تحمل لاکتوز استفاده از رژیم غذایی بدون لاکتوز است. در این رژیم، شما باید محصولات لبنی حاوی لاکتوز را کاملاً از رژیم خود حذف کنید و به جای آن از جایگزینهای مناسبی مانند شیرهای گیاهی (مانند شیر بادام، شیر آفتابگردان) و محصولات بدون لاکتوز استفاده کنید.
۴. آزمایش و خطا: هر فرد ممکن است به لاکتوز با مقادیر مختلف حساسیت داشته باشد. شما میتوانید با تجربه و آزمایش خود در مورد مقدار لاکتوزی که میتوانید بدون مشکل مصرف کنید، آشنا شوید. ممکن است بتوانید محدودیت مصرف لاکتوز را در میزانی کاهش دهید که برای شما قابل تحمل باشد.
مهم است که قبل از اتخاذ هر راهکاری، با پزشک خود مشورت کنید تا بهترین راهکار برای شرایط خاص شما تعیین شود.
آیا عدم تحمل لاکتوز میتواند به مشکلات دیگری منجر شود؟
بله، عدم تحمل لاکتوز میتواند به مشکلات دیگری نیز منجر شود. در زیر مشکلاتی که ممکن است در اثر عدم تحمل لاکتوز رخ دهد را بررسی میکنیم:
۱. ناراحتی معده و روده: یکی از علائم شایع عدم تحمل لاکتوز ناراحتی معده و روده است. مصرف لاکتوز در افرادی که بدون آنزیم لاکتاز هستند، میتواند به ترشح بیش از حد گاز، سفتی و تورم شکم، اسهال، کرامپ معده و نفخ منجر شود.
2. مشکلات مربوط به جذب مواد مغذی: عدم تحمل لاکتوز میتواند باعث کاهش جذب مواد مغذی مانند کلسیم، ویتامین D، روی و پروتئین در برخی افراد شود. این مشکل میتواند در مورد کسانی که مصرف لاکتوز را کاملاً محدود میکنند و یا به دلیل عدم تحمل شدید لاکتوز، محصولات لبنی را از رژیم غذایی خود حذف کردهاند، وجود داشته باشد.
3. نقص ویتامین D: لاکتوز به عنوان یک منبع مهم ویتامین D در برخی محصولات لبنی وجود دارد. مصرف محدود لاکتوز ممکن است باعث کاهش مصرف ویتامین D شود که میتواند به مشکلاتی مانند کاهش جذب کلسیم و مشکلات استخوانی منجر شود.
۴. کاهش تنوع رژیم غذایی: اگر شما عدم تحمل لاکتوز دارید و محصولات لبنی را از رژیم غذایی خود حذف کنید، ممکن است تنوع رژیم غذاییتان کاهش یابد. این میتواند منجر به کاهش مصرف مواد مغذی دیگری شود که در محصولات لبنی وجود دارد.
