درمان عادی برای بیماری کبد چرب، چه کبد چرب ناشی از مصرف الکل باشد و چه به دلایل مختلف دیگری ایجاد شده باشد، از طریق رژِیم غذایی و ورزش قابل کنترل و پیشگیری و حتی درمان است.
به طور کلی، غذاهایی که با آسیب سلولی مبارزه میکنند، استفاده از انسولین را برای بدن آسانتر میکنند یا التهاب را کاهش میدهند، میتوانند به معکوس کردن این وضعیت کمک کنند.از آنجایی که علت ایجاد کبد چرب در هر فرد متفاوت است، باید با پزشک خود برای ارائه یک برنامه غذایی مناسب برای دریافت رژیم غذایی کبد چرب مشورت کنید.
کبد چرب چیست؟
بیماری کبد چرب یا NAFLD به معنی تجمع چربی در سلولهای کبد بدون وجود الکل است. این بیماری معمولاً بدون علائم و نشانههای خاصی ایجاد میشود و ممکن است تا زمانی که تغییرات جدی در کبد ایجاد کند، شناخته نشود.
عواملی مانند چاقی، دیابت، مصرف داروهای خاص، مصرف غذاهای پرچرب و نبود فعالیت بدنی میتوانند عامل ایجاد بیماری کبد چرب باشند. در برخی از موارد، بیماری کبد چرب میتواند به بیماری کبد چربی ناشی از الکل (ALD) تبدیل شود که در این مورد، مصرف الکل نیز به عنوان یک عامل مهم در ایجاد بیماری نقش دارد.
در صورتی که بیماری کبد چرب در مراحل اولیه تشخیص داده شود، میتوان با تغییرات در رژیم غذایی، ورزش منظم و کاهش وزن، بهبودی بیماری را تجربه کرد. در صورتی که بیماری در مراحل پیشرفته تشخیص داده شود، ممکن است نیاز به درمان دارویی یا درمانهای دیگر باشد. بنابراین، در صورتی که شما به علائمی مانند درد شکم، تورم شکم، خستگی، تهوع و استفراغ، زردی پوست و چشم، خارش و تاری دید مبتلا شدید، بهتر است به پزشک خود مراجعه کنید.
کبد چرب وضعیتی است که در آن کبد، چربی بیش از حد ذخیره میکند. اگر این بیماری درمان نشود، کبد شما در نهایت میتواند از کار بیفتد. اما میتوانید درمان کبد چرب را با تغذیه سالم شروع کنید. ممکن است لازم باشد بر روی برخی غذاها تمرکز کنید و از برخی دیگر اجتناب کنید.
بیماری کبد چرب غیر الکلی (NAFLD) یکی از شایعترین علل بیماری کبدی در ایران است. این وضعیتی است که در آن چربی اضافی در کبد ذخیره میشود و در صورت عدم درمان میتواند منجر به سیروز و نارسایی کبد شود. NAFLD در افرادی که با شرایط خاصی مانند چاقی و دیابت نوع 2 زندگی میکنند این نوع از کبد چرب شایعتر است – و برخلاف بیماری کبدی مرتبط با الکل، NAFLD ناشی از مصرف زیاد الکل نیست.
در یک بدن سالم، کبد سموم را دفع میکند و صفرا تولید میکند، پروتئینی که چربیها را به اسیدهای چرب تجزیه میکند تا هضم شوند. بیماری کبد چرب به کبد آسیب میرساند و از عملکرد آن به خوبی که باید جلوگیری میکند، اما تغییر سبک زندگی میتواند از بدتر شدن آن جلوگیری کند.
اولین خط درمان برای NAFLD کاهش وزن از طریق ترکیبی از کاهش کالری، ورزش و تغذیه سالم است.
رژیم غذایی برای بیماری کبد چرب
رژیم غذایی مناسب برای بیماری کبد چرب باید شامل مواد غذایی با کمترین میزان چربی و قند باشد. برخی از مواد غذایی که باید در رژیم غذایی بیماری کبد چرب محدود شوند عبارتند از:
– مواد غذایی پرچرب مانند گوشت قرمز، پنیر، کره و روغنهای گیاهی
– مواد غذایی حاوی قند بالا مانند شکر، شیرینی، نان سفید و غلات پر قند
– نوشیدنیهای شیرین مانند نوشابه و آبمیوههای شیرین شده
– مواد غذایی حاوی نمک بالا مانند پنیر، سسهای آماده و غذاهای آماده
به جای آنها، باید به مصرف مواد غذایی با کمترین میزان چربی و قند، مثل ماهی، مرغ، تخم مرغ، سویا، سبزیجات، میوهها، غلات کامل و نانهای کامل توجه کرد. همچنین، میتوانید از روغنهایی مثل روغن زیتون، روغن کانولا و روغن آفتابگردان استفاده کنید که حاوی چربیهای ناسالم کمتری هستند.
مصرف مواد غذایی حاوی فیبر نیز میتواند به کاهش کلسترول و بهبود عملکرد کبد کمک کند. میتوانید از میوهها، سبزیجات، غلات و نانهای کامل استفاده کنید. همچنین، مصرف مواد غذایی حاوی استانول و استرول نیز میتواند به کاهش کلسترول کمک کند. این مواد غذایی در محصولاتی مثل ماست، آب پنیر، کره گیاهی و برخی نوشیدنیهای غیرالکلی موجود است.
در کل، رژیم غذایی مناسب برای بیماری کبد چرب باید شامل مواد غذایی با کمترین میزان چربی و قند باشد و باید به مصرف مواد غذایی با فیبر بالا توجه شود. در صورتی که شما به علائمی مانند درد شکم، تورم شکم، خستگی، تهوع و استفراغ، زردی پوست و چشم، خارش و تاری دید مبتلا شدید، بهتر است به پزشک خود مراجعه کنید.
کبد چرب (Fatty Liver Disease) حالتی است که در آن چربی اضافی در سلولهای کبدی انباشته میشود. این بیماری میتواند به دو نوع عمده تقسیم شود: کبد چرب غیرالکلی (NAFLD) و کبد چرب الکلی (AFLD). رژیم غذایی مناسب میتواند نقش مهمی در مدیریت و بهبود کبد چرب داشته باشد. در اینجا به اصول و توصیههای کلی برای یک رژیم غذایی مناسب برای کبد چرب اشاره میکنیم:
اصول کلی رژیم غذایی برای کبد چرب
مصرف کمتر چربیهای ناسالم:
چربیهای اشباع و ترانس: باید مصرف گوشت قرمز چرب، محصولات لبنی پرچرب، فستفودها، و غذاهای فرآوریشده که حاوی چربیهای اشباع و ترانس هستند، محدود شود.
چربیهای سالم: استفاده از چربیهای غیراشباع مانند روغن زیتون، روغن کنجد، روغن آووکادو، و روغنهای گیاهی به جای چربیهای ناسالم توصیه میشود.
افزایش مصرف فیبر:
غلات کامل: مانند جو دوسر، برنج قهوهای، گندم کامل، و نان سبوسدار.
میوهها و سبزیجات: مصرف میوهها و سبزیجات تازه به دلیل داشتن فیبر بالا و مواد مغذی ضروری.
حبوبات: مانند لوبیا، عدس، نخود و دیگر حبوبات.
کاهش مصرف قند و کربوهیدراتهای تصفیهشده:
پرهیز از قندهای افزوده: کاهش مصرف نوشابههای گازدار، شیرینیها، دسرها، و دیگر غذاهای پرقند.
کربوهیدراتهای تصفیهشده: کاهش مصرف نان سفید، برنج سفید، و پاستای سفید.
مصرف پروتئینهای سالم:
پروتئینهای گیاهی: مانند سویا، توفو، تمپه، و دیگر محصولات گیاهی.
پروتئینهای حیوانی کمچرب: مرغ بدون پوست، بوقلمون، و ماهی.
مصرف آنتیاکسیدانها:
مواد غذایی غنی از آنتیاکسیدان: مانند انواع توتها، چای سبز، و سبزیجات برگ سبز که به کاهش التهاب و بهبود سلامت کبد کمک میکنند.
نمونه برنامه غذایی روزانه برای کبد چرب
صبحانه:
یک کاسه جو دوسر با تکههای میوههای تازه (مثل توتفرنگی یا بلوبری) و یک قاشق غذاخوری بذر کتان.
یک لیوان شیر بادام بدون شکر.
میانوعده:
یک عدد سیب یا یک مشت مغزهای خوراکی مثل گردو یا بادام.
نهار:
سالاد سبزیجات تازه با سینه مرغ گریل شده، آووکادو، و روغن زیتون.
یک تکه نان سبوسدار.
میانوعده:
هویج یا خیار تازه با حمص.
شام:
ماهی سالمون گریل شده با لیمو و سبزیجات پخته (مثل بروکلی و هویج).
یک کاسه کوچک برنج قهوهای یا کینوا.
دسر:
یک تکه میوه تازه یا یک مشت انگور.
نکات مهم
کاهش وزن: اگر دچار اضافه وزن هستید، کاهش وزن تدریجی و سالم میتواند به کاهش چربی کبد کمک کند.
ورزش منظم: ترکیب رژیم غذایی مناسب با ورزش منظم میتواند به بهبود سلامت کبد و کاهش چربی کبد کمک کند.
پرهیز از الکل: مصرف الکل میتواند به کبد آسیب بزند و باید به حداقل یا صفر رسانده شود.
هیدراتاسیون مناسب: نوشیدن مقدار کافی آب برای حفظ عملکرد بهینه کبد اهمیت دارد.
رژیم غذایی مناسب برای کبد چرب بر اساس کاهش مصرف چربیهای ناسالم، قند و کربوهیدراتهای تصفیهشده و افزایش مصرف فیبر، پروتئینهای سالم و آنتیاکسیدانها استوار است. این تغییرات میتوانند به بهبود سلامت کبد و کاهش چربی کبد کمک کنند. مشورت با یک متخصص تغذیه یا پزشک برای تنظیم برنامه غذایی مناسب و بررسی وضعیت سلامت کبد توصیه میشود.
به طور کلی، رژیم غذایی برای بیماری کبد چرب شامل موارد زیر است:
میوهها و سبزیجات
گیاهان پر فیبر مانند حبوبات و غلات کامل
کاهش قابل توجه مصرف برخی غذاها و نوشیدنیها از جمله آنهایی که حاوی شکر افزوده، نمک، کربوهیدراتهای تصفیه شده و چربی اشباع شده هستند.
مقدار وزنی که باید برای درمان NAFLD از دست بدهید به میزان چربی اضافی بدن شما بستگی دارد. تیم مراقبتهای بهداشتی شما میتواند به شما در تصمیم گیری در مورد یک هدف کاهش وزن مناسب بر اساس سلامت کلی شما کمک کند. به طور کلی یک رژیم غذایی غنی از مواد مغذی و مبتنی بر غذای کامل و غنی از فیبر، پروتئین و چربیهای غیراشباع برای افراد مبتلا به NAFLD توصیه میشود.
در اینجا چند غذا وجود دارد که باید در رژیم غذایی سالم برای درمان کبد چرب خود بگنجانید:
قهوه برای کمک به کاهش آنزیمهای غیر طبیعی کبد
1فنجان قهوه روزانه میتواند به محافظت از کبد در برابر NAFLD کمک کند.
یک بررسی در سال 2021 نشان داد که مصرف منظم قهوه با کاهش خطر ابتلا به NAFLD و همچنین کاهش خطر پیشرفت فیبروز کبد در افرادی که قبلاً مبتلا به NAFLD تشخیص داده شدهاند، مرتبط است.
همچنین به نظر میرسد کافئین تعداد آنزیمهای غیرطبیعی کبدی را در افرادی که در معرض خطر بیماریهای کبدی هستند کاهش میدهد.
سبزی برای جلوگیری از تجمع چربی
ترکیبات موجود در اسفناج و سایر سبزیجات برگدار ممکن است به مبارزه با بیماری کبد چرب کمک کند.یک مطالعه در سال 2021 نشان داده است که خوردن اسفناج به طور خاص خطر ابتلا به NAFLD را کاهش میدهد، احتمالاً به دلیل نیترات و پلی فنولهای متمایز موجود در برگ سبز، این فرایند ایجاد می شود. جالب توجه است که این مطالعه بر روی اسفناج خام متمرکز بود، زیرا اسفناج پخته شده همان نتایج قوی را نداشت. این امرممکن است به این دلیل باشد که پختن اسفناج (و سایر سبزیجات برگدار) ممکن است باعث کاهش محتوای پلی فنولیک و فعالیت آنتی اکسیدانی شود.
لوبیا و سویا برای کاهش خطر ابتلا به NAFLD
هم لوبیا و هم سویا در مورد کاهش خطر ابتلا به NAFLD موثر بودهاند.یک بررسی اجمالی علمی منبع معتبر رژیم غذایی و بیماری کبد اشاره میکند که حبوبات مانند عدس، نخود، سویا و نخودفرنگی نه تنها از نظر تغذیهای غنی هستند، بلکه حاوی نشاستههای مقاوم هستند که به بهبود سلامت روده کمک میکنند. مصرف حبوبات حتی ممکن است به کاهش گلوکز و تری گلیسیرید خون در افراد مبتلا به چاقی کمک کند. علاوه بر این، یک مطالعه در سال 2019 نشان داد که رژیمهای غذایی غنی از حبوبات به طور خاص به کاهش احتمال NFALD کمک میکند.
چند مطالعه منبع معتبر نشان میدهند که خوردن سویا (خواه جایگزین یک وعده گوشت یا ماهی، یا از طریق مصرف سوپ میسو که حاوی سویای تخمیر شده است) ممکن است به محافظت از کبد کمک کند، زیرا سویا حاوی محتوای بالایی از پروتئین β است. -کنگلیسینین – به دلیل توانایی آن در کمک به کاهش سطح تری گلیسیرید و احتمالاً محافظت در برابر تجمع چربی احشایی مورد توجه قرار گرفته است.
ماهی برای کاهش التهاب و سطح چربی
ماهیهای چرب مانند سالمون، ساردین، ماهی تن و قزل آلا سرشار از اسیدهای چرب امگا 3 هستند. منبع معتبر تحقیقات نشان میدهد که مکملهای امگا 3 ممکن است با کاهش چربی کبد، افزایش کلسترول محافظتی HDL و کاهش سطح تری گلیسیرید، برای افراد مبتلا به NAFLD مفید باشد.
بلغور جو دوسر برای فیبر
غذاهای غنی از غلات کامل و فیبر مانند بلغور جو دوسر با کاهش خطر بیماریهای مرتبط با NAFLD مرتبط هستند.مطالعات نشان داده است که یک رژیم غذایی مغذی غنی از غذاهای فیبر بالا مانند جو برای مبتلایان به NAFLD موثر است و ممکن است به کاهش سطح تری گلیسیرید کمک کند.
آجیل برای کمک به کاهش التهاب
رژیم غذایی سرشار از آجیل با کاهش التهاب، مقاومت به انسولین و استرس اکسیداتیو و شیوع کمتر NAFLD همراه است.یک مطالعه بزرگ در چین نشان داد که افزایش مصرف آجیل به طور قابل توجهی با کاهش خطر ابتلا به NAFLD مرتبط است – و تحقیقات Trusted Source نشان داد که افراد مبتلا به بیماری کبد چرب که گردو مصرف میکنند عملکرد کبد بهتری دارند.
رژیم غذایی مدیترانهای را امتحان کنید. اگرچه برای افراد مبتلا به بیماری کبد چرب ایجاد نشده است، اما این سبک از غذا خوردن انواع غذاهایی را که به کاهش چربی در کبد شما کمک میکند در بر میگیرد: چربیهای سالم، آنتی اکسیدانها و کربوهیدراتهای پیچیده.
ماهی و غذاهای دریایی
میوه ها
غلات کامل
آجیل
روغن زیتون
سبزیجات
آووکادوها
حبوبات
چربیهای مناسب را انتخاب کنید
سلولهای شما از گلوکز، نوعی قند، برای تولید انرژی استفاده میکنند. هورمون انسولین به رساندن گلوکز از غذای هضم شده به سلولهای شما کمک میکند .افراد مبتلا به بیماری کبد چرب اغلب دارای شرایطی به نام مقاومت به انسولین هستند. یعنی بدن شما انسولین میسازد اما نمیتواند به خوبی از آن استفاده کند. گلوکز در خون شما جمع میشود و کبد شما آن را به چربی تبدیل میکند.برخی چربیها در رژیم غذایی شما میتوانند به بدن شما کمک کنند تا از انسولین بهتر استفاده کند. این بدان معناست که سلولهای شما میتوانند گلوکز را جذب کنند و کبد شما نیازی به ساخت و ذخیره چربی ندارد.
از این موارد استفاده کنید:
اسیدهای چرب امگا ۳ موجود در ماهی، روغن ماهی، روغنهای گیاهی، آجیل (به ویژه گردو)، دانه کتان و روغن بذر کتان و سبزیجات برگ دار
چربیهای تک غیراشباع موجود در منابع گیاهی مانند زیتون، آجیل و آووکادو
غذاهای کبد چرب که باید از آن اجتناب کنید
از چربیهای اشباع شده دوری کنید، این مواد منجر به رسوب بیشتر چربی در کبد شما میشوند.
این موارد عبارتند از:
مرغ، گوشت سفید بدون چربی
پنیر پر چرب
ماست، به جز کم چرب
گوشت قرمز
محصولات پخته شده و غذاهای سرخ شده با روغن نخل یا نارگیل.
اقلام قندی مانند آب نبات، نوشابه معمولی و سایر مواد غذایی با قندهای افزوده از جمله شربت ذرت با فروکتوز بالا.
رژیم غذایی کبد چرب
آنتی اکسیدانها و مکملها برای سلامت کبد
هنگامی که مواد مغذی به درستی تجزیه نمیشوند، سلولها آسیب میبینند. این میتواند منجر به تجمع چربی در کبد شما شود. اما ترکیباتی که به عنوان آنتی اکسیدان شناخته میشوند میتوانند به محافظت از سلولها در برابر این آسیب کمک کنند.
قهوه
چای سبز
سیر خام
میوهها، به ویژه انواع توت ها
سبزیجات
ویتامین E. میتوانید آن را در:
دانههای آفتابگردان
بادام ها
روغنهای گیاهی مایع با چربیهای تک غیراشباع مانند روغن زیتون یا کانولا.
دانشمندان در حال مطالعه مکملها هستند تا ببینند که آیا ممکن است برای کبد شما مفید باشند یا خیر:
رسوراترول، که از پوست انگور قرمز به دست میآید، ممکن است به کنترل التهاب کمک کند .
سلنیوم یک ماده معدنی است که در آجیل، ماهی تن و صدف یافت میشود.
خار مریم . ممکن است آن را به نام سیلیمارین بشنوید که جزء اصلی دانههای آن است. نتایج در مورد اینکه آیا واقعاً این ماده برای کنترل کبد چرب مفید است یا نه کامل نیستند.
بربرین، گیاهی که در طب چینی استفاده میشود. در مطالعات اولیه، به نظر میرسد که به کاهش کلسترول، عملکرد کبد و کنترل قند خون کمک میکند. اما ما به تحقیقات بیشتری نیاز داریم تا ببینیم که آیا کار میکند یا خیر.
قبل از مصرف هر گونه مکملی با پزشک خود مشورت کنید. آنها میتوانند نحوه عملکرد داروهای شما را تغییر دهند یا ممکن است مشکلات سلامتی دیگری ایجاد کنند. اگر مقدار مناسب را به روش صحیح مصرف نکنید، ممکن است به بدن شما آسیبهایی وارد شود که جبرانها سخت و دشوار هستند.
ویتامینها و مواد معدنی به اندازه دریافت کنید
در رژیم غذایی خود جایی برای موارد زیر ایجاد کنید:
ویتامین D: سطوح پایین این ویتامین ممکن است در بیماری پ کبد چرب نقش داشته باشد. وقتی زیر نور خورشید هستیدبدن شما ویتامین D تولید میکند. شما همچنین میتوانید آن را از برخی محصولات لبنی دریافت کنید. لبنیات کم چرب را انتخاب کنید زیرا چربی اشباع کمتری دارند.
پتاسیم . سطوح پایین ممکن است با بیماری کبد چرب غیر الکلی(NAFLD) مرتبط باشد. ماهیهایی مانند ماهی کاد، سالمون و ساردین منابع خوبی هستند. همچنین در سبزیجات از جمله کلم بروکلی، نخود فرنگی و سیب زمینی شیرین و میوههایی مانند موز، کیوی و زردآلووجود داردغذاهای لبنی مانند شیر و ماست نیز سرشار از پتاسیم هستند. گزینههای کم چرب را انتخاب کنید.
بتائین ممکن است از کبد شما در برابر رسوبات چربی محافظت کند، اما نتایج تحقیقات متفاوت است. میتوانید آن را در جوانه گندم و میگو پیدا کنید.
اجتناب از مصرف الکل
اگر بیماری کبد چرب شما ناشی از نوشیدن زیاد الکل باشد، به هیچ وجه نباید الکل مصرف کنید. این مر میتواند منجر به آسیب جدی تری به کبد شود.
کاهش وزن
حتی کاهش تنها ۵ درصد از وزن بدن میتواند باعث کاهش چربی در کبد شود. زمانی که بین ۷ تا ۱۰ درصد از وزن بدن خود را کاهش دهید و التهاب و احتمال آسیب به سلولهای کبدی را کاهش میدهید. حتی ممکن است برخی از آسیبهای کبد در این حین درمان و کاهش پیدا کنند. آهسته حرکت کنید — ۱ تا ۲ کیلو در هفته برای کاهش وزن خوب است. کاهش وزن سریع ممکن است اوضاع را بدتر کند. اگر نمیتوانید وزن خود را کاهش دهید، از پزشک خود بپرسید که آیا جراحی کاهش وزن برای شما گزینه مناسبی است یا خیر.
ورزش برای داشتن کبد سالم
ورزش هوازی در واقع میتواند میزان چربی کبد شما را کاهش دهد. یک تمرین سنگین نیز ممکن است التهاب را کاهش دهد. تمرینات مقاومتی یا تمرینات قدرتی مانند وزنه زدن نیز میتواند بیماری کبد چرب را بهبود ببخشند. حداقل ۵ روز در هفته ۳۰ تا ۶۰ دقیقه یا بیشتر از تمرینات هوازی سطح متوسط تا بالا و ۳ روز در هفته تمرینات قدرتی متوسط انجام دهید.
دیابت را کنترل کنید
آنچه را که پزشک به شما میگوید برای مدیریت دیابت خود انجام دهید . داروهای خود را طبق دستور مصرف کنید و مراقب قند خون خود باشید.
کلسترول خود را کاهش دهید
کارهای دیگری که برای حفظ سلامت کبد خود انجام میدهید میتواند کاهش سطح کلسترول و تری گلیسیرید خون شما ، کلسترول و تری گلیسیرید (چربیهای موجود در خون شما) را در سطوح سالم نگه می دارند. یک رژیم غذایی سالم و گیاهی داشته باشید، ورزش منظم داشته باشید و در صورت تجویز پزشک از داروها استفاده کنید. این موارد میتواند به کنترل کلسترول و تری گلیسیرید شما کمک کند.
