در این مقاله از مجله سلامت مفیدطب قصد داریم درمورد راههای افزایش سوخت و ساز بدن در طب سنتی صحبت کنیم. از مهمترین موارد تاثیرگذار بر متابولیسم بدن میتوان به سن، تناسب اندام، جنسیت، سطح بدنی، آب و هوا و ورزش اشاره کرد. در ادامه به بررسی هریک از این عوامل و میزان تاثیر آنها بر افزایش سوخت و ساز میپردازیم. با ما همراه باشید.
متابولیسم پایه چیست؟
در طب رایج حداقل انرژی لازم برای حفظ حیات با عنوان متابولیسم پایه بیان شده است. متابولیسم پایه افراد با یکدیگر متفاوت بوده و تحت تاثیر عوامل متعددی قرار دارد. به بیان دیگر میتوان گفت عوامل اثرگذار بر متابولیسم پایه از قبیل سن، جنس، قد، وزن، سطح بدنی، میزان فعالیت جسمانی، استرس، ترکیب بدنی، میزان حرارت بدن معرف حداقل میزان انرژی مورد نیاز برای بقای حیات انسان است.
حفظ سلامت متابولیسم پایه اهمیت بسیاری دارد چون اختلالات متابولیکی میتوانند منجر به افزایش فشار خون، افزایش چربی خون، دیابت و مشکلات قلبی و عروقی جدی شوند که به مجموعه این علائم به طور کلی سندروم متابولیک گفته میشود.
بنابراین در صورت تغییر در میزان متابولیسم پایه حیات انسان میتواند دستخوش تغییرات کوچک و بزرگی گردد. این در حالی است که درک چگونگی تنظیم متابولیسم پایه و یا تغییر در آن شرایط خاصی را میطلبد. چرا که برخی از عوامل اثرگذار فوق همچون سن و جنس قابل تغییر نیستند و از طرفی تغییر در عواملی از قبیل ترکیب بدن، فعالیت جسمانی، استرس و علائم حیاتی همچون درجه حرارت محیطی و مرکزی، فشارخون و ضربان قلب به راحتی صورت نگرفته، خود متاثر از عوامل زیادی بوده و یا بر روی متغیرهای زیادی اثرگذار است.
افزایش وزن و کسلی ناشی از کاهش متابولیسم
کاهش متابولیسم پایه میتواند موجب افزایش وزن، احساس کسالت جسمی و روانی شود.
نکته قابل توجه اینکه هرنوع تغییر در متابولیسم پایه میتواند منجر به تغییر در شرایط زندگی افراد گردد. کاهش متابولیسم پایه یا کاهش سوخت و ساز بدن زمینه را برای تجمع چربی و افزایش وزن، احساس کسالت جسمی و روانی فراهم میکند. به این ترتیب چرخه معیوب ایجاد شده موجب افزایش شیوع و بروز اضافه وزن و چاقی و سایر بیماریهای مرتبط با سیستم متابولیکی خواهد شد و همانطور که ذکر شد از مهمترین معضلات جوامع بشری در زمان کنونی هستند.
متابولیسم و طب سنتی
همانطور که میدانید مزاج و اخلاط مبانی اصلی طب سنتی ایران هستند. هر مزاج و غلبه هر خلط یک سری از تظاهرات جسمی و ذهنی ایجاد خواهد کرد که به نظر میرسد با علائم تغییرات متابولیسم که در طب مدرن ذکر میشوند، مشابهت و تطابق دارد.
چاقی و توده چربی
یکی از متغیرهای مورد بررسی، توده بدون چربی یا توده عضلانی است که عمدهترین تعیینکننده مصرف انرژی در زمان استراحت است. طبق دیدگاه طب سنتی از جمله علائمی که توسط آن میتوان مزاج را بررسی کرد، حجم عضله یا لحم و چربی یا شحم است، به طوری که کثرت و زیادی لحم، دلالت بر حرارت (گرمی مزاج) و کثرت چربی یا شحم دلالت بر برودت (سردی مزاج) میکند.
سن
انرژی مصرف شده در استراحت در دوران رشد سریع به خصوص سال های اول و دوم زندگی بالاترین میزان را دارد و پس از سالهای اولیه بزرگسالی، در هر دهه از عمر به مرور از میزان متابولیسم پایه کم میشود.
از نظر طب سنتی نیز حرارت مزاج کودکان و جوانان بیشتر از حرارت مزاج سالمندان است و حرارت مزاج پس از سن ۳۵ الی ۴۰ سالگی شروع به کاهش میکند.
تناسب اندام
کسانی که سطح بدنی بیشتری داشته باشند، میزان متابولیسم بیشتری دارند. از طرفی، از نظر طب سنتی وسعت و گشادگی قفسه سینه (وسعت و گشادگی صدر)، بزرگی اندامها (عظم اطراف) و بزرگی و برجستگی مفاصل (ظهور مفاصل) دلالت بر گرمی مزاج بدن مینماید.
ورزش
ورزش کردن در دمای بالاتر از ۳۰ درجه سانتیگراد نیز به دلیل افزایش فعالیت غدد عرق، بار متابولیکی را تا حدود ۵ درصد زیاد میکند. از دیدگاه طب سنتی حرکات معتدل که شامل ورزشها (ریاضتها)، ماساژ (دلک) و فشار (غمز) معتدل هستند، از جمله گرمکنندهها (مسخنات) بدن محسوب میشوند.
تاثیر ورزش بر افزایش متابولیسم بدن
یکی از راههای افزایش سوخت و ساز بدن در طب سنتی انجام ورزش و فعالیت بدنی است.
جنس
در زنان میزان متابولسم پایه ۸ الی ۱۰ درصد کمتر از مردان با همان وزن و قد است که میتواند ناشی از تفاوت نسبت چربی به عضله آنها در مقایسه با مردان باشد. از نظر طب سنتی مزاج زنان نسبت به مردان سردتر است، بنابراین بیشتر ممکن است درگیر چاقی دور شکم و ران شوند.
آب و هوا
میزان متابولیسم پایه کسانی که در آب و هوای گرمسیری زندگی میکنند، ۵ تا ۲۰ درصد بالاتر از افرادی است که در مناطق معتدل زندگی میکنند. در طب سنتی بیان شده که تماس با گرمکنندههای غیر شدید از قبیل هوای گرم سبب گرمی مزاج میشود.
حالات روحی
تحریک سیستم عصبی سمپاتیک (برای مثال در هیجانهای احساسی یا استرس) سبب افزایش ترشح اپی نفرین شده که به طور مستقیم گلیکوژنولیز و فعالیت سلولی را افزایش و در نتیجه متابولیسم پایه را بالا میبرد). در طب سنتی بیان شده که خشم و شادی معتدل از اسباب گرمکننده بدن شمرده میشود و در مقابل آن افسردگی، سبب سرد شدن بدن و به دنبال آن افزایش احتمال چاقی میشود.
کم کاری تیروئید و متابولیسم
میدانیم که اگر فردی به علت پایین بودن سطح تیروئید از چاقی رنج ببرد، مادامیکه سطح تیروئیدش را اصلاح نکند، نمیتواند به چاقی غلبه کند. علت این امر آن است که میزان متابولیسم پایه در اختلالات غدد درون ریز مثل کمکاری و پرکاری تیروئید تغییر میکند؛ به طوری که در کم کاری تیروئید (با علائمی همچون عدم تحمل سرما، ضعف و خستگی، یبوست، برادیکاردی، خشکی و خشونت و سردی پوست و نیز کندی حرکات و فعالیت) میزان متابولیسم پایه فرد کاهش مییابد و در پرکاری تیروئید (با علائمی همچون عصبی بودن، افزایش تعریق، حساسیت بیش از حد به گرما، تپش قلب و تاکیکاردی و نیز افزایش سرعت انقباض و انبساط عضلانی) طبق دیدگاه طب، میزان متابولیسم پایه افزایش مییابد.
کم کاری تیروئید باعث کاهش متابولیسم و افزایش وزن
کم کاری تیروئید موجب کاهش متابولیسم شده و تا درمان نشود شخص قادر به کاهش وزن نخواهد بود.
در طب سنتی ایران نیز افراد سرد مزاج معمولاً بیش از دیگران احساس سرما کرده و گرما را بهتر از سرما تحمل میکنند، در حالت عادی انگشتان و انتهاهای آنها سردتر است، دارای ضعف و کسالت هستند، نشاط کمتری دارند، عطش و تعریق کم داشته و در گفتار و کردار ملایمت بیشتری دارند؛ درحالی که افراد گرم مزاج برخلاف آنها احساس گرمای بیشتری داشته و سرما را بهتر از گرما تحمل مییکنند، در شرایط عادی انتهاهای گرمتری دارند، پرانرژی و سرحالتر هستند، عطش و مقدار تعریق بیشتری داشته و گفتار و فعالیت آنها بیشتر و سریعتر است.
افزایش سوخت و ساز بدن در طب سنتی
طبق مطالبی که ذکر شد، از نظر طب سنتی، مواردی که بتوانند از سردی و تری مزاج فرد بکاهند و به حرارت بدن فرد بیافزایند، درواقع میتوانند باعث افزایش متابولیسم فرد بشوند. البته برخی موارد مثل سن و جنس قابل تغییر نیستند، اما موارد دیگر را میتوان تغییر داد و باعث افزایش متابولیسم پایه شد. البته باید توجه داشته باشید که افزایش سوخت و ساز بدن لزوما مثبت و مفید نیست، و این مورد کاملا بستگی به شرایط فرد دارد.
پرهیز از افسردگی و رخوت و بیتحرکی، انجام روزانه ورزش و خواب مناسب میتوانند به کاهش سردی و تری (بلغم) کمک کنند. اصلاح خورد و خوراک نیز اهمیت بسیاری دارد. ترکیبات به اصطلاح گرم، میتوانند باعث افزایش سوخت و ساز شوند مثل: فلفل سیاه، زنجبیل، زردچوبه و دارچین.
